9. Sınıf CoğrafyaTYT Coğrafya
Coğrafya’nın Tarihsel Gelişimi
İlk insanlar, yaşadığı ortamı tanımaya çalışmış, çevrede çeşitli gözlemler gerçekleştirmiştir. Bu gözlemler, sınırlı olmakla birlikte yaşamı kolaylaştırmaya ve çevreyi algılamaya yönelikti. Merak gidermeye yönelik olan bu yaklaşım, elbette ki coğrafya gibi bir bilim dalının ortaya çıkması ve onun sistematik bir bilim hâline gelmesi için çok yetersizdi. Yeryüzünün bazı alanlarının tasvir edilmesi ve bazı yerlerin haritalarının çizilmesi, eski çağlardaki coğrafya ile ilgili başlıca çalışmalar olmuştur.
Coğrafyanın bilimsel olarak ele alınması, İlk Çağ’da başlamıştır.
Bir bilim dalını tanımak için onun kökenini, anlamını, tarihsel seyrini, toplumsal hayattaki yerini ve bu bilime katkı sağlamış önemli bilim insanlarını bilmek gerekir. Coğrafya’nın Gelişmesine Katkıda Bulunan Bilim İnsanları aşağıda yaşadıkları çağlara göre derlenmiştir.
| İLK ÇAĞ’DA COĞRAFYA | |
| TALES | Coğrafi görüş olarak dünyanın şekli hakkında bir teori ortaya atmıştır. Miletli Thales, maddenin ilk öğesi (arkhe, töz) olarak suyu ileri sürmüştür. İlk öğe olduğundan dolayı toprağın suyun üzerinde bulunduğunu, dünyanın bir tepsi gibi olduğunu ve su tarafından taşındığını söylemiştir. Güneş tutulmasını hesaplamış ve önceden haber vermiştir. |
| HEKATUS | MÖ 550-476 yılları arasında yaşamış olan Miletli Hekataios, biri Asya diğeri Avrupa’yı anlatan iki ciltlik kitap yazmıştır. Bu kitaplarda tasvirler ve haritalar yer almıştır. |
| HEREDOTOS | Tarihin babası olarak kabul edilen Heredot, aynı zamanda coğrafya biliminin gelişmesinde önemli katkılarda bulunmuştur. Mısır, Nil’in hediyesidir sözü Heredot’a aittir. |
| ERATOSTENES | Coğrafya ismini ilk kullanan kişi olduğu için coğrafya ilminin adını ilk koyan kişi olarak bilinir. Dünyanın ekvator üzerinde çevre uzunluğunu ve bir derecelik meridyen yayını hesaplamıştır. |
| AMASYALI STRABON | Dünyanın ilk coğrafyacısı olarak kabul edilmektedir. Ünlü eseri Geographika “Coğrafya” seyahat gözlemlerini ve dünyanın coğrafi yapısına ilişkin düşüncelerini içermektedir. |
| BATLAMYUS | Roma imparatorluğu devrinde dünyayı en gerçekçi bir şekilde tasvir etmiş coğrafyacı olarak bilinir. Dünyanın yuvarlak olduğu kabul edip ilk kez konik projeksiyon yöntemini kullanmıştır. Analemma adlı eserin sahibidir. |
| PTOLEMAİO | Almagest adlı eserinde dünya merkezli bir güneş sistemi önermiştir. Matematiksel Coğrafya alanının öncüsü olan Ptolemaios’un Coğrafya adlı eseri matematiksel Coğrafya ve haritaları çizimi için detaylı bilgiler ihtiva etmektedir. |
| EKATUS | Yeryüzünün Tanımı veya Dünyanın etrafında yolculuk (Periegesis veya Periodos Ges) adlı eseri vardır. |
| ARİSTO/ARİSTOTELES | Dünyanın yuvarlak olduğu görüşünü rasyonel olarak ortaya koyan ilk bilim adamıdır. Bu düşünceye ay tutulması sırasında dünyanın ay üzerine düşen gölgesinin dairesel olduğu varsayımından yola çıkarak ulaşmıştır. |
| KSENEFON | Eseri: Anabasis (On Binlerin Dönüşü) Çizdiği harita M.Ö. 5. yüzyılın en detaylı haritası olarak kabul edilmektedir. |
| İZNİK’Lİ (NİCEA) HİPPARCHUS | Güneş ve Ayın Dünya’ya olan uzaklığını hesaplamıştır. Enlem ve boylam daireleriyle, Dünya’daki herhangi bir noktanın konumunu belirtme yöntemini bulmuştur. Geliştirdiği trigonometri yöntemleriyle birçok yıldızın konumunu belirledi. |
| ANAKSİMENES | Güneş ve Ay ile diğer yıldızlar arasında ilk kez olarak bir ayırım yapmış, güneşin kendi ışığına sahip olduğu yerde, ay da dahil olmak üzere, diğer gök cisimlerinin güneşin ışığını yansıttığını söylerken, güneş ve ay tutulmalarına ilişkin olarak da doğru bir açıklama getirmiştir. |
| ANAKSİMENDROS | Anaksimandros, karalar ile okyanus sınırını çizen ilk insandı. Düzenli ve anlaşılır bir evreni ifade etmek için ilk defa kozmos sözcüğünü kullanmıştır. |
| ORTA ÇAĞ’DA COĞRAFYA | |
| İDRİSÎ | En önemli eseri Libro del Re Ruggiero (Kral Ruggiero’nun Kitabı) adlı eseridir. Orta Çağ’da Müslüman coğrafyacıların ürettikleri coğrafi bilgi birikimini, Kitâb-ür-Rüşandi (Roger’in Kitabı adı da verilir.) isimli eseriyle Batı’ya taşımıştır. |
| GALİLEİ | Astronomi gözlemlerinde kullanılabilecek ilk teleskopları yaptı. Astronomi alanındaki bulgularını Sidereus Nuncius (yıldızların habercisi) |
| MARCO POLO | Gezilerine yönelik gözlemlerini bir eser halinde toplamıştır. Bu eser Avrupalıları coğrafi keşiflere özendirmiştir. |
| COPERNİCUS | Teleskopu kullanarak gezegen ve yıldızları inceleyen ilk bilim adamıdır. İncelemeleri sonucunda ayın üzerindeki kraterleri, güneş lekelerini, gezegenlerin güneş çevresinde hareket ettiğini ortaya koymuştur. |
| MESUDİ | Arap tarihçi, coğrafyacı ve gezgin. “Arapların Herodotu” olarak da tanınan el-Mesûdî dünya tarihini konu eden eseri Murûc ez-Zeheb ve Ma’âdin el-Cevâhir (“Altın Bozkırlar ve Cevher Madenleri”) ile tanınır. Bu eseriyle birlikte tarih ile coğrafyayı geniş çaplı ve ayrıntılı bir biçimde birleştiren ve aynı eserde sunan ilk Arap olmuştur. Irak başta olmak üzere, Orta Doğu’da Arabistan, Mısır, Suriye, İran, Ermenistan, Azerbaycan ve Hazar Denizi çevresindeki diğer bölgeleri gezmiş, ek olarak Hindistan, Sri Lanka ve Çin’e seyahat etmiştir. Bu ülkelerin yanı sıra Hint Okyanusu, Akdeniz, Kızıldeniz ve Hazar Denizi’nde yelken açmıştır. Hayatının büyük bir bölümünü seyahate harcayan el-Mesûdî, 956 yılı Eylül ayında Mısır, Kahire’de vefat etmiştir. Her ne kadar İslam dininden coğrafyaya kadar pek çok konuda eser vermiş olsa da eserlerinin birçoğu bugüne ulaşmamıştır. |
| İBN BATUTA | Yaptığı gezileri “İbn Batuta Seyahatnamesi” adlı eserinde toplamıştır. İbn Battûta, giriş yaptığı Anadolu toprakları için “Berrü’t-Türkiyye el-Ma’rûf bi Bilâdi’r-Rum” yani “Rum diyarı olarak bilinen Türk toprağı” tanımını yapmaktadır. 29 yıl süren ve Çin’den İspanya’ya kadar yaklaşık 130 bin kilometreyi bulan seyahatleri boyunca İslam dünyasının ve çevresinin büyük bir bölümünü gezmiştir. |
| İBN HALDUN | Coğrafya kaderdir sözünün sahibi olarak bilinir. En önemli eseri Kitap El-İbar (İbret Verici Kitap)’dır. Kitâb’ül-İber adlı umumi tarihe dair eserine giriş mahiyetinde yazdığı ve çoğu zaman müstakil bir eser olarak telakki edilen Mukaddime adlı eseri coğrafi bakış açısı ile incelenmiştir. |
| BİRUNİ | Güneşin ve gezegenlerin eğimleri üzerinde durmuştur. Enlem ve boylam dairelerini tespit eden Biruni, Dünyanın güneş etrafında dönüşünün bir yılda gerçekleştiğini ispatlamıştır. Dünya ekseninin eğikliğini 23º 27′ bularak gerçek değerine (23º 26,7′) çok yakın bir sayı bulmuştur. Dünyanın çapını da ilk olarak Biruni gerçeğe çok yakın bir değer olan R=6425,7 km olarak bulmuştur.(Gerçek değer 6376 km dir). Jeodeziyle ilgili temel bilgiler verdiği için bu bilimin kurucusu sayılmaktadır. El-Kanûn’ül-Mes’ûdî adlı eseri Gazneli Mesut’a ithafen yazmış ve astroloji, astronomi, meteoroloji, jeodezi, coğrafya gibi farklı alanlardaki çalışmaları paylaşmıştır. Bu eserinde ayrıntılı şekilde matematiksel coğrafya bilgilerini incelemiştir. |
| ORTA ÇAĞDA COĞRAFYA | |
| MERCATOR | Kendi adını taşıyan bir izdüşüm sistemi geliştirmiştir. |
| İBNİ SİNA | Kitabbüş Şifa adlı kitabında coğrafyayla ilgili bilgilere de yer vermiştir. |
| SEYDİ ALİ REİS | En önemli iki eseri: Muhît ve Mir’âtu’l-Memâlik |
| ALİ MACAR REİS | 7 haritadan oluşan bir dünya haritası çizdi. |
| KÂTİP ÇELEBİ | Katip Çelebi’nin Coğrafya bilimine en büyük katkısı yazmış olduğu Cihannuma adlı eserdir. Bu eserde İlk İslam Dönemine ait olan İslam coğrafyası ile ilgili araştırmalar yapmıştır. Aynı zamanda Mercator Atlas’ı da Türkçe diline çevirmiştir. |
| EVLİYA ÇELEBİ | Evliya Çelebi, 1611 – 1682 yılları arasında yaşamış ünlü bir seyyahtır. Evliya Çelebi, Seyahatname adlı eserinde gezip gördüğü yerlerin sosyal ve ekonomik durumunu, ilgi çekici özellikleriyle dile getirmiştir. |
| BİRUNİ | Eseri; El-Kanun El-Maksudi dir. Dünyanın yarıçapın 6.425,7 km. olarak hesaplamıştır (Gerçeği : 6.376 km.). Dünyanın çevresini 42.516 km olarak hesaplamıştır (Gerçeği : 40.076km). |
| KAŞGARLI MAHMUD | Kaşgarlı Mahmud tarafından hazırlanan Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı eser, aslında bir dil sözlüğüdür. Bununla birlikte Orta Asya’nın coğrafi özellikleri ile ilgili zengin bilgiler içerdiği için önemli bir coğrafi araştırma kaynağı olarak da kabul edilebilir. Ayrıca bu kitaptaki Dünya Dil Haritası eşine az rastlanan bir harita özelliğindedir. |
| PİRİ REİS | Eseri: KİTAB-I BAHRİYE Dünya haritası ve Kuzey Amerika haritasının çizimlerindeki isabet ve projeksiyon sistemindeki mükemmellik, tüm dünyada büyük hayranlık ve hayret uyandırmaktadır. |
| ALİ KUŞÇU | İstanbul’un enlem ve boylamını ölçerek güneş saatleri yapmıştır. Astronomi ve matematik konusunda iki önemli eseri vardır. İki eseri vardır: FETHİYE: Astronomi kitabıdır. Otlukbeli Savaşından sonra Fatih’e sunulmuştur. Diğer eseri “Muhammediye” adını verdiği matematik kitabıdır. |
| İBN HURDAZBİH | Batlamyus’tan gelen bilgileri de göz önüne alarak “el-Mesalik ve’l-Memalik (Yollar ve Ülkeler ) ” isimli eserini yazmış, orijinal tarzda ilk coğrafi eseri telif eden kişidir. |
| YENİ VE YAKIN ÇAĞDA COĞRAFYA | |
| CARL RİTTER | Beşeri coğrafyanın kurucusu olarak kabul edilmektedir. Eseri: Coğrafya İlminde Tarihi Esaslar ve Erdkunde. Tarih ve Coğrafyayı iki kız kardeşe benzetmiştir. |
| JAMES COOK | Bilimsel gezilerde en önemli kişidir. |
| ALFRED WEGENER | Kıtaların kayması kuramını ilk kez ortaya attı. Eseri: Kıtaların ve Okyanusların Oluşumu. |
| FRİEDRİCH RATZEL | Eseri: Beşerî Coğrafya (Antropocoğrafya) Eseri: Politik Coğrafya – Devletler, Münakalât ve Harp Coğrafyası’’ Siyasî Coğrafya akımının kurucusu olarak kabul edilir. Hitlere ilham kaynağı olmuştur. |
| ALEXANDER VON HUMBOLT | Fiziksel Coğrafya’nın, Biyocoğrafya’nın, Klimatoloji’nin, Okyanus biliminin kurucusu kabul edilir. Güney Amerika’nın batı kıyısı’ndaki Humboldt akıntısı (Peru akıntısı) onun adını taşımaktadır. Eseri: Kosmos Fiziki coğrafya açısından katkıları şu şekilde sıralanabilir: 1.Coğrafi çalışmalarda gezi-gözlem ilkesini ortaya koymuştur. 2.Coğrafya araştırmalarında temel prensipler olan ilişki, dağılış ve sebep-sonuç ilkelerini ortaya koymuştur. 3.İzoterm (eş sıcaklık eğrisi), izohips ( eş yükselti eğrisi), izobat (eş derinlik eğrisi), profil ve kesit gibi yardımcı görsel materyalleri kazandırmıştır. |
| V. RİCHTHOFEN Coğrafyayı ikiye ayırmıştır: Genel ve Bölgesel Coğrafya | |
| Besim DARKOT | Cumhuriyet döneminin ilk büyük coğrafyacılarından biridir. Türkiye’de çağdaş coğrafyanın gelişmesine katkıda bulunmuştur. Darkot, çeşitli öğretim kademeleri için birçok ders kitabı hazırlamıştır. Ayrıca çeşitli ölçeklerde Türkiye duvar haritaları ve iki İtalyan coğrafyacıyla birlikte hazırladığı Resimli Modern Atlas çalışması vardır. Nüfus hareketleri, kentleşme, kentlerin tarihsel coğrafyası, iktisadi coğrafya, iklim bilgisi ve haritacılık alanlarındaki çalışmalarıyla Türkiye’de çağdaş coğrafyanın gelişmesine önemli katkısı olmuştur. |
| İBRAHİM HAKKI AKYOL | Türkiye’de çağdaş coğrafyacılığın kurucu öncülerinden biridir. Türkiye’nin çeşitli yörelerinde ilk jeomorfolojik ve klimatoloji (iklim bilim) araştırmalarını başlattı. Türk Coğrafya Kurumu’nun kurucu üyeleri arasında yer aldı. |
| FAİK SABRİ DURAN | 12 mart 1942’de Türk Coğrafya Kurumu’nun Genel Merkez Heyeti üyeliğine seçildi. Her derecedeki okullar için yazdığı coğrafya ders kitaplarından,atlaslardan, okul haritalarından başka, telif ve tercüme, birçok eseri vardır. Son eseri olan «Kâşifler Alemi» basılırken öldüğünden, bu kitap ölümünden sonra tamamlanmıştır. |
| REŞAT İZBIRAK | Cumhuriyet Döneminin ilk büyük coğrafyacılarından ve Modern Coğrafyanın kurucularından biridir. |
| ISAAC NEWTON | Dünya ile bütün nesneler arasında, onları birbirine çeken bir güç olduğunu, Dünya’nın tüm nesneleri yer çekimi gücüyle kendine çektiğini buldu Çalışmalarını 1687’de Doğa Felsefesinin Matematik İlkeleri (Principla) adıyla yayımladı. |
| Prof. Dr. OĞUZ EROL | Jeomorfoloji, Kuvaterner Jeolojisi, Klimatoloji, Hidroloji, Deniz Bilimleri, Çevre Bilimleri, Jeoarkeoloji, Fiziki Coğrafya, Jeoloji, Bilgisayar bilimlerine ilgi duyan Prof. Dr. Oğuz EROL’un bu alanlarda yayın ve çalışmaları bulunmaktadır. |
| Prof. Dr. HAYATİ DOĞANAY | 46 yıllık meslek hayatı, bir başka ifadeyle 46 yıllık eğitim ve öğretim emektarlığı bulunmaktadır. Bu süre içerisinde, gerek öğretmenlik mesleğine ve gerekse akademik camiaya pek çok öğrenci kazandırmasının yanı sıra; birçok bilimsel yayına da imza atmıştır. |
| Prof. Dr. Sırrı ERİNÇ | Coğrafya’nın hem fiziki hem de beşeri kanatlarında önemli eserler vermiş olan Erinç, 50’li yılların sonuna doğru araştırma yayınlarının yanına üniversite ders kitaplarını da katmaya başlamıştır. Dört baskı yapan iki ciltlik Jeomorfoloji, üç baskı yapan Klimatoloji ve Metotları, Vejetasyon Coğrafyası, Ekoloji bunların en önemlilerinden olup en üst uluslararası standartlarda yazılmış eserlerdir. Bunlardan Jeomorfoloji, yetmişli yılların sonuna kadar tüm dünyada rakipsizdi. Coğrafyamızın belleği, modern yer bilimlerinin öncüsüydü. Sırrı Erinç’in ölümüyle Türkiye coğrafya hocasını yitirdi. Antarktika’da bir üs kurulacağı ve bir oluşuma Erinç Buzulu adı verileceği ifade edilmiştir. |
| Ord. Prof. AHMET HULUSİ ARDEL | Ahmet Hulusi Ardel 1902 yılında İstanbul’da doğdu. 13 Ekim 1978 yılında vefat etmiştir. Umumi Coğrafya Dersleri adını verdiği koleksiyonun ilk cildini, 1940 da yayınlanan Klimatoloji meydana getirir. Eser, Türkiye’de klimatoloji konusunda yayınlanan ilk üniversite ders kitabıdır ve içerisinde Türkiye İklimi ilgili hususları da içermektedir. Ahmet Ardel’in kitaplarını 1968’de 1.baskısı, 1971’de de 2. baskısı yapılan ‘Jeomorfolojinin Prensipleri’izlemiştir. Ardel’in öne çıkan iki özelliği bulunmaktadır. Bunlardan biri, hoca ve müellif olarak kendini daima yenilemesini bilmiş olması, sürekli bir gelişme göstermesi ve her yeni eserinin veya her yeni baskının öncekilerden daha iyi olmasıdır. İkinci özelliği de tekelci olmayışı yani bilgisini paylaşmasıdır. Ahmet Ardel’in Türk Coğrafyasının sesini yurt dışında da duyurabilmeyi başarmış ilk bilim insanlarımızdan biri olmasıdır. Ardel, 1938 Amsterdam ve 1965 Varşova Uluslararası Coğrafya Kongrelerine, INQUA’nın 5. ve 6. Uluslararası toplantılarına ve Commision international pour I’exploration scientifique de la Mediterranee’nin 1966’daki çalışmalarına tebliğler vermek suretiyle katılmıştır. Ahmet Ardel sadece Umumi Coğrafya Kürsüsünü değil, İbrahim Hakkı Akyol’un vefatından sonra bir süre Fiziki Coğrafya Kürsüsü yönetmiş, her iki kürsü elemanlarının yetişmeleri için çaba harcamıştır. |
mükemmel billgiler bütün konu analtımları çok güzel uzaktan eğitimde geride kalmıştım 3 haftaya sınavım var çok iyi çalıştım
BİLGİLER İÇİN TEŞEKKÜRLER:)
Güzel ve değerli yorumların için çok teşekkür ederim.
Sınavında başarılar diliyorum:)
Coğrafya projemde çok yardımcı oldu sağolun
Yararlı olmasına çok sevindim.
Yorumlarınız için teşekkürler.
Yazılıya çalışmamda çok yardımcı oldu. Çok teşekkür ederim hocam(=
Rica ederim Yiğit. Ne mutlu bana:)
Bunu duymak çok güzel Yiğit. Rica ederim. Yararlı olmasına çok sevindim:)