Yerin (Dünyanın) Yapısı

Yerin yapısı incelendiğinde, yer yuvarlağı, iç içe kürelerden meydana gelmiştir. Bunlara geosfer adı verilir. Geosferlerin yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden farklıdır. Yer yüzeyinden derinlere doğru geosferdeki sıcaklık ve yoğunluğu artar.

Yerküre iç içe geçmiş 3 ana katmandan oluşur. Şimdi bunları inceleyelim:

A. Yerkabuğu (Litosfer-Taşküre)

Yerkabuğu; litosfer ya da taşküre olarak da adlandırılır. Yerkürenin en hafif ve en ince tabakasıdır. Yeryüzünden itibaren ortalama 30-35 km derinliğe kadar uzanır. Yerkabuğunda her 33 metrede sıcaklık 1 derece artar. Yerkabuğu, bileşimleri ve yoğunlukları birbirinden farklı iki tabakadan oluşur.

1. Granitik Kabuk (Sial):

Bileşiminde silisyum ve alüminyum olduğundan bu ismi almıştır. Yoğunluğu 2,7 – 2,8 gr/cm³ tür. Katı halde bulunur. Kalınlığı okyanus tabanlarında az iken, kıta tabanlarında fazladır.

2. Bazaltik Kabuk (Sima):

Bileşiminde silisyum ve mağnezyum olduğundan bu ismi almıştır. Yoğunluğu 3 gr/cm³ dolayındadır. Sial’in tersine, okyanus tabanlarında kalınlaşır, kıta tabanlarında incelir.

B. Manto

Yer çekirdeğinin örtüsü durumunda olduğundan bu ad verilmiştir. Astenosfer adı da verilir. Yerküre’nin yaklaşık 33 km ile 2900 km derinlikleri arasında yer alır. Yoğunluğu yerkabuğuna oranla daha fazladır. (5 – 6 gr/cm³) Mantonun üst kısmındaki maddeler plastik özelliği gösterir. Akışkan haldeki manto malzemesine magma denir.

Bütün iç kuvvetler ve tektonik hareketlerin merkezi, mantodaki konveksiyonel akımlardır.

C. Çekirdek

En kalın ve ağır olan katmandır. Barisfer adı da verilir. Mantonun altında başlar ve Dünya’nın merkezine kadar uzanır. Kalınlığı 3478 km dir. Yoğunluğu 10 gr/cm³ olan ve sıvı halde bulunan üst kısmına dış çekirdek denir. Bunun altında, yoğunluğu 13gr/cm³ olan ve katı halde bulunan iç çekirdek vardır. Dünya’nın merkezinde sıcaklık 4500 – 5000 °C yi bulmaktadır.

NOT: Yerkabuğundan derinlere doğru inildikçe sıcaklık ve yoğunluk artar. En sıcak ve yoğun katman Çekirdektir.

Yerin İç Yapısını Nasıl Biliyoruz?

Yer yuvarlağının iç yapısı ile ilgili bilgiler daha çok teorilere dayanmaktadır. Şu ana kadar yerin merkezine doğru açılan en derin kuyu 12 km civarındadır.

Yerin merkezi ile ilgili bilgiler şu yöntemlerden yararlanarak elde edilmektedir. Bunlar:

• Deprem dalgaları,
• volkanizma sırasında çıkan malzemelerin incelenmesi,
• magmatik taşların incelenmesi,
• yer kabuğundaki sıcaklık değişimlerinin incelenmesi,
• sondaj kuyularının açılması.