Türkiye’de Orojenez
Deniz tabanlarındaki çukurlarda (jeosenklinal) milyonlarca yıl biriken tortul tabakalar, levha hareketleri ve yan basınçlarla sıkışarak yer yüzeyindeki sıradağları oluşmuştur. Dağ oluşum hareketlerine orojenez denir.
Türkiye arazisi, Senozoik’in Tersiyer Dönemi’nde Alp-Himalaya kıvrımlarının oluşum döneminde orojenez ile yükselmiştir. Bu dönemde Gondwana ve Laurasia levhalarının birbirine yaklaşması sonucunda Anadolu karasında yükselme gerçekleşmiştir. Anadolu yarımadası, 2. jeolojik zamanda peneplen bir araziyken 3. zamanda kuzey-güney yönlü levha tektoniği ile sıkışmış ve doğu- batı yönlü sıradağlar oluşmuştur.
1. Türkiye’deki Kıvrımlı Sıradağlar
Tethys denizinin taban kısmında biriken yumuşak yapıdaki tortulların tektonik hareketler sonucu sıkışması ile ülkemizdeki kıvrımlı sıradağlar antiklinal şeklinde oluşmuştur. Bu sıradağlardan; Kuzey Anadolu dağları kuzey kıyılarımızda, Toros dağları ise güney kıyılarımızda doğu-batı yönlü kıyı çizgisine paralel uzanır. Bu uzanışın sonuçları aşağıda sıralanmıştır:
NOT: Yıldız (Istranca) dağları, 1. jeolojik zamanda oluşmuş masif bir kütledir. Kırklareli il sınırları içerisindeki Yıldız dağları kıyı çizgisine paralel uzanır ve ortalama 1031 m yükseltiye sahiptir.
2. Türkiye’de Oluşan Kırıklı Dağlar
Tortul tabakaların sertleşip esnek yapısını kaybettiği alanlarda kırılarak yükselen bloklara HORST denir. Bu sistem ülkemizde Batı Anadolu’da Kıyı Ege dağlarında görülür. Doğu-batı yönlü uzanan bu kırıklı dağlar Ege denizi kıyılarına dik uzanış gösterir.
Ege’de kırıklı dağların kıyı çizgisine dik uzanmasının sonuçları aşağıda sıralanmıştır:
- Enine kıyı tipi oluşmuştur.
- Kıyılar çok girintili-çıkıntılıdır.
- Ülkemizin en uzun kıyılarıdır.
- Çok sayıda koy, körfez, ada ve yarımada bulunur.
- Limanların ard bölgesi yani hinterlandı geniştir. (İzmir limanı, en büyük ihracat limanımızdır)
- Kıta sahanlığı yani şelf alanı geniştir. Sığ kıyılara sahiptir.
- Delta ovaları yaygın görülürken falezlere rastlanmaz.
- Denizden gelen nemli hava iç kesimlere girebilir.
- Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım kolaydır.
NOT: Hatay il sınırları içinde kuzey güney yönlü uzanan Amanos (Nur) dağları halk arasında Gavur dağları diye de bilinir ve kırıklı sistemde oluşmuştur.
