Akarsular

Yağışlarla karalara düşen suların bir kısmı yüzeysel olarak akmaktadır. Bunlara selinti sular denir. Yağışlarla düşen ya da bir kaynaktan çıkan suların bir kısmı belirli bir yatak boyunca akmaktadır. Bu tür sular da akarsu olarak adlandırılır. Potamoloji bilimi akarsuları inceler. Akarsuların oluşturduğu yüzey şekillerine Flüvyal morfoloji denir.

Akarsuların en küçüğüne dere denir. Dereler birleşerek çayları, çaylar da birleşerek ırmakları oluşturur. Irmaklar nehir olarak da adlandırılır. Akarsular arasındaki bu ayrımda kesin bir sınır yoktur.

Akarsular göllere, denizlere, okyanuslara ya da başka akarsulara dökülür. Daha büyük bir akarsuya dökülenlere akarsuyun kolu denir. Bazı akarsular denize ulaşamaz, gittikçe cılızlaşır ve ortadan kaybolur. Bu tür akarsulara kurak bölgelerde rastlanır.

Akarsuların uzunlukları iklim koşulları ve yer şekillerine bağlıdır. Yağışın fazla olduğu ve karaların geniş yer kapladığı alanlardaki akarsular daha uzundur. Bu nedenle en uzun akarsulara Afrika, Amerika ve Asya kıtalarında rastlanır.

1.Debilerine ve Rejimlerine Göre Akarsular

Akarsular, taşıdıkları su miktarı bakımından farklılıklar gösterir. Gür kaynaklarla ve fazla yağışlarla beslenen akarsuların taşıdığı su miktarı çoktur. Buna karşın geçirimli arazide akan ve buharlaşmanın yağıştan
çok olduğu alanlardaki akarsuların taşıdığı su miktarı azdır. Akarsuyun belirli bir kesitinden saniyede akan su miktarına akım ya da debi denir. Akımın yıl içinde debinin değişimi ise rejim olarak adlandırılır.

Akarsulardan bazıları yıl boyunca bol su taşır ve seviyesinde fazla bir değişiklik olmaz. Bu tür akarsulara rejimi düzenli akarsular denir. Gür kaynaklarla beslenen ve her mevsim yağış alan yerlerdeki akarsuların
rejimleri düzenlidir. Örneğin ekvatoral iklim bölgesinde yer alan Amazon ve Kongo, rejimi düzenli akarsulardandır.

Bazı akarsuların seviyesi, yıl içinde fazla değişir. Bu tür akarsulara rejimi düzensiz akarsu denir. Bir dönemi kurak, bir dönemi yağışlı bölgelerdeki akarsuların rejimleri düzensizdir. Muson iklim bölgesinde yer alan Ganj ve İndus, savan iklim bölgesinde yer alan Parana, Akdeniz iklim bölgesinde yer alan Po, rejimi düzensiz akarsulardandır.

2.Beslendiği Kaynaklara Göre Akarsular

Akarsuların beslendiği kaynaklar farklılık gösterir. İklim koşullarına bağlı olarak kar, buz ve yağmur sularıyla beslenen akarsular bulunduğu gibi yer altı sularıyla veya bir gölden beslenen akarsular da bulunmaktadır.
Bazı akarsular ise birden fazla kaynakla beslenir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular

Akarsulardan bazıları yalnızca yağmurlarla beslenir. Akdeniz, muson ve ekvatoral iklim bölgelerindeki akarsuların önemli bir kısmı bu türdendir. Bu iklim bölgelerindeki yağışlarla akarsu debilerinin artış ve azalışı paralellik gösterir.

Kar ve Buz Sularıyla Beslenen Akarsular

Kar sularıyla beslenen akarsuların bir kısmı yüksek dağlardan doğmaktadır. Bir kısım akarsular da karların erimeye başladığı ilkbaharda ve yaz başlarında akışa geçer. Kuzey Amerika’daki Yukon ve Mackenzie nehirleri örnek verilebilir. Buzullarla beslenen akarsular, kaynaklarını yüksek dağlardan veya yüksek enlemlerden alır.

Yer Altı Sularıyla Beslenen Akarsular

Bazı akarsular, yer altı sularıyla beslenir. Akarsuları besleyen kaynakların başlıcaları karstik kaynaklar, yamaç ve fay kaynaklarıdır. Bu tür akarsuların bir kısmı yıl boyunca bol su taşır. Manavgat nehri, yer altı sularıyla beslenir.

Birden Fazla Kaynaktan Beslenen Akarsular

Akarsuların bir kısmı birden fazla kaynaktan beslenir. Örneğin yüksek dağlardaki buz sularından kaynaklanan bir dere, ayrıca yer altı suları ve yüksekliği daha az olan yerlere ulaşınca burada yağmur sularıyla beslenebilmektedir.

3.Döküldüğü Yere Göre Akarsular

Akarsulardan bazıları deniz ve okyanuslarla buluşmaktadır. Bu tür akarsulara açık havzalı akarsu denir. Örneğin yeryüzünün en uzun akarsularından biri olan Amazon Nehri ve Türkiye sınırları içindeki en uzun akarsu olan Kızılırmak birer açık havza oluşturmaktadır.

Denize ulaşamayan akarsular ise kapalı havza akarsuları olarak adlandırılır. Örneğin Aras ve Kura Nehirleri, Hazar Gölü’ne döküldüğü için kapalı havza durumundadır.