Üretim, Dağıtım ve Tüketimi Etkileyen Doğal Etmenler

Üretim, dağıtım ve tüketimi etkileyen doğal etmenlerin başlıcaları coğrafi konum, yer şekilleri, iklim, bitki örtüsü, su kaynakları ve jeolojik yapıdır.

a. Coğrafi Konum

Bir ülkenin üretim ve tüketim merkezlerine göre konumu da o ülkenin ekonomisini etkilemektedir. Örneğin sanayi bölgesi olan Avrupa ile enerji kaynaklarının fazla olduğu Orta Doğu arasında bulunması Türkiye’de dağıtım etkinliğinin fazla olmasına neden olmuştur.

b. Yer Şekilleri

Yer şekilleri üretim, dağıtım ve tüketim etkinliklerini doğrudan etkiler. Örneğin tarımsal üretim için geniş ve verimli alanlar gerekir. Bu tür yerler ise çoğunlukla ovalardır.

Dağıtım, ulaşım sayesinde gerçekleştiği için ulaşıma elverişli olmayan yerler, aynı zamanda dağıtımı ve tüketimi olumsuz yönde etkilemektedir.

c. İklim Koşulları

Tarım, hayvancılık, turizm vb. birçok etkinlik iklimden doğrudan etkilenmektedir. Bu nedenle iklime bağlı olarak bazı tarım ürünlerinin üretimi, belirli alanlarda yoğunlaşmıştır. Örneğin şeker kamışı, muz, kahve, kakao, ananas ve avokado gibi ürünler daha çok tropikal kuşakta yetiştirilir. Buna karşılık pirinç üretimi Güneydoğu Asya’da yoğunluk kazanmakta, buğday ise neredeyse bütün orta kuşakta yetiştirilmektedir.

İklim koşulları bazı sanayi kuruluşlarının kurulacağı yeri de etkilemektedir. Örneğin iklimden dolayı belirli alanlarda yetişebilen ve
üretildikten sonra çabuk bozulan ürünleri işleyen fabrikalar, bu üretim alanlarına kurulmaktadır: Ülkemizdeki çay ve şeker fabrikaları gibi.

İklim, ulaşımı etkilediği için dağıtım ve tüketimi de etkilemektedir. Kar yağışı, buzlanma, sis vb. olumsuz hava koşulları ulaşımı aksattığı için dağıtım ve tüketimi de azaltmaktadır.

İklim koşulları tüketimi de etkilemektedir. Bazı bölgelerde belirli ürünler yalnızca yılın belirli bir döneminde üretilebilmektedir. Bu tür yerlerde tüketim alışkanlıkları yıl içinde değişmektedir. Örneğin ülkemizde doğal koşullarda domates, biber, patlıcan, kavun ve karpuz gibi sebzelerin üretimi yaz döneminde gerçekleşir ve bu dönemde bu tür ürünlerin tüketimi artarken kış döneminde azalmaktadır. Bu mevsimler arasındaki sıcaklık farkı kullanılan giysi türlerini de etkilemektedir. Yazın daha çok ince, kışın ise kalın giysiler kullanılmaktadır.

ç. Bitki Örtüsü

Ekonomik etkinlikleri etkileyen etmenlerden biri de bitki örtüsüdür. Hayvancılık, birinci derecede bitki örtüsüne bağlıdır. Bu nedenle bitki örtüsü büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık ile arıcılık ve ipek böcekçiliği gibi etkinlikler üzerinde belirleyicidir.

Bitki örtüsü aynı zamanda sanayileşmeyi de etkilemektedir. Örneğin kâğıt fabrikaları, ham maddeden dolayı daha çok orman alanlarına yakın yerlerde kurulmaktadır.

Bitki örtüsü, bazen ekonomik etkinlikleri sınırlandırabilmektedir. Örneğin tropikal yağmur ormanları üretimi sınırlandırmakta, dağıtımı olumsuz
yönde etkilemektedir. Dolayısıyla bu alanlarda üretim, dağıtım ve tüketim etkinliği azdır.

d. Su Kaynakları

Su, insanlar için temel ihtiyaçtır. Ayrıca tarımsal üretim, hayvancılık ve sanayi ürünleri üretiminde de su kaynakları önemli bir yere sahiptir. Su
kaynaklarının yeterli olduğu yerler, aynı zamanda tarımsal üretim alanlarıdır.

Su kaynaklarının sınırlı olduğu çöllerde ise tarım ve hayvancılık başta
olmak üzere birçok ekonomik etkinlik gelişmemiştir. Örneğin çöl bölgesinde yer alan Mısır’a hayat veren, Nil Nehri’dir. Buradaki
yaşam ve ekonomik etkinlikler de Nil kıyılarında gerçekleştirilmektedir.

Su kaynakları bazı sanayi kuruluşları için çok önemlidir. Soğutma amacıyla suya çok ihtiyaç duyan termik ve nükleer santraller ile demir çelik
fabrikalarının kuruluş yeri belirlenirken su kaynaklarına yakınlık da göz önünde bulundurulmaktadır.

e. Jeolojik Yapı

Bölgelerin jeolojik yapısı, deprem ve volkanizma gibi bazı doğal afetleri etkilerken diğer yandan barındırdığı doğal zenginliklerle önemli üretim alanlarını oluşturmaktadır. Örneğin Rusya, Suudi Arabistan, ABD, Çin, Kuveyt, Venezuela ve Irak gibi petrol bakımından zengin ülkeler, bu
enerji kaynağının üretim ve dağıtım merkezleridir.

Aynı şekilde doğal gaz bakımından zengin olan, Rusya Federasyonu, boru hatlarıyla neredeyse bütün Avrupa’ya dağıtım ağı oluşturmuş ve bu alanda Avrupa’yı enerji kaynağı yönünden bağımlı hâle getirmiştir. Bu durum elektrik enerjisi üretiminin bir kısmını doğal gazdan karşılayan Türkiye için de geçerlidir.

Jeolojik yapısından dolayı petrol ve doğal gaz bakımından zengin olan ülkelerde bu ürünlerin ülke içindeki dağıtımı ve kullanımı daha fazladır.
Örneğin doğal gaz ve petrol bakımından zengin olan Türkmenistan’da bu ürünler vatandaşlara ücretsiz dağıtıldığı için bu ürünlerin dağıtım ve tüketimi fazla olmuştur. Son yıllarda bu ürünlerin ücretsiz dağıtımına sınırlama getirilmiştir. Buna rağmen Türkmenistan’da bu ürünlerin ülke içindeki dağıtım ve tüketimi, bu ürünler bakımından fakir ve gelişmekte
olan ülkelere göre fazladır.