Uygarlıkların Merkezi: ANADOLU

Türkiye’nin Coğrafi Konumu

Anadolu, coğrafi konumu bakımından çok özel bir yere sahiptir. Üç tarafı denizlerle çevrili olan bu topraklar, Avrupa ile Asya arasında bir köprü konumundadır. Bu konumundan dolayı birçok uygarlığın yaşadığı yer ve birçok uygarlığın ele geçirmek için çatıştığı alan olmuştur.

Anadolu, iklim koşulları bakımından da özel bir yere sahiptir. Dünya genelinde yaşamaya en elverişli kuşak olan ılıman kuşakta yer almasının yanı sıra özel konumundan dolayı da iklim çeşitliliğine sahiptir. Akdeniz, Karadeniz, ılıman karasal ve sert karasal iklim tipleri ile bu iklimlerin geçiş özelliğini gösteren yerlere sahiptir.

Yükselti farkları, yer şekilleri, su kaynakları ve tarıma elverişli topraklar ve enlem farkı ile kara ve denizlerin etkisine bağlı olarak farklı iklim özelliklerine sahip olan Anadolu, İlk Çağ’dan itibaren insanların Neolitik Dönemde de yeryüzündeki önemli yaşam alanlarından biri olmuştur.

Anadolu, yer altı kaynaklarının çeşidi bakımından zengin bir bölgedir. Bakır ve demirin işlendiği, şehirlerin ve şehir devletlerin ortaya çıktığı Kalkolitik Dönemde de Anadolu önemini korumuştur.

Dünya tarihinde önemli bir yere sahip olan ve Anadolu’da yaşamış uygarlıkların başlıcaları Hititler, Urartular, Frigyalılar, Lidyalılar, İyonyalılar ile Yunan uygarlıklarıdır.

Coğrafi konum, Dünya üzerindeki bir merkezin bulunduğu yeri gösterir. Coğrafi konum, aynı zamanda coğrafyanın dağılış ilkesiyle ilgilidir ve nerede sorusuna cevap verir.

Orta Çağ’da Bizans, Selçuklu ve Osmanlı egemenliğinde kalmış olan Anadolu’da 1923’te Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur. Çok sayıda uygarlığa ait kalıntıların bulunduğu ülkemiz, bir açık hava müzesi konumundadır.

Coğrafi konumu ikiye ayırarak inceleyeceğiz:

Mutlak (Matematik) Konum
Göreceli (Özel) Konum

A. MUTLAK (MATEMATİK) KONUM

Herhangi bir yerin, Dünya üzerinde bulunduğu alanın, enlem ve boylam dereceleriyle belirtilmesine mutlak (matematik) konum denir. Matematik konum, Dünya üzerindeki bir noktanın Ekvator ve Greenwiche göre konumunu ifade eder.

En doğuda Iğdır, en batıda Çanakkale, en güneyde Hatay, en kuzeyde Sinop ili yer alır.

1. TÜRKİYE’NİN MUTLAK (Matematik) KONUMU VE SONUÇLARI:

Türkiye, 36° – 42° Kuzey paralelleri ile 26° – 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır. Diğer bir ifadeyle, Türkiye, Ekvator’un kuzeyinde ve Greenwich’in doğusunda bulunan bir ülkedir. Türkiye’nin mutlak konumunun sonuçları şöylece sıralanabilir:

Doğu – batı yönünde 76 dakikalık yerel saat farkı bulunur. (19 meridyen fark var)
İki meridyen arası uzaklık yaklaşık olarak 85 – 86 km dir.
+2. ve +3. saat diliminde toprağı vardır.
Yıl boyu +3.saat diliminin ayar boylamı olan 45 derece doğu boylamındaki Iğdır, ulusal saat olarak kabul edilir.
Aynı anda tek ortak saat kullanılır. Çünkü doğu – batı yönünde fazla geniş bir ülke değildir.
Dönencelerin dışında olduğumuz için güneş ışınları hiçbir zaman tam dik açıyla gelmez. Gölge boyu sıfır olmaz. Gölge yönü yıl boyu kuzey ve ara yönleridir.
KYK’nin Orta kuşağında yer alır. Dört mevsimi belirgin olarak yaşar. Kışın cephesel yağışlar fazladır. Yıl boyu Batı rüzgarları etkilidir. Akdeniz iklim kuşağındayız.
Güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür.
Güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık azalır. Deniz sezonu kısalır.
Akdeniz, en tuzlu denizimizdir.
Güneyden kuzeye gidildikçe cisimlerin gölge boyu uzar.
Güneyden kuzeye gidildikçe gece – gündüz süreleri arasındaki fark artar.
21 Haziranda en uzun gündüz, 21 Aralıkta ise en uzun gece yaşanır.
Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı yükseltir.
Dağların güney yamaçları daha sıcaktır. (BAKI)

B. ÖZEL (Göreceli) KONUM

Herhangi bir yeri diğer yerlerden ayıran, sahip olduğu kendine has özelliklerin tümüne özel konum denir. Özel konum, insanları, çevreyi, ülkelerin ekonomik ve politik durumunu çok yönlü etkiler.

Bir ülkenin kıtalara, okyanus ve denizlere, önemli boğaz ve kanallara, komşu ülkelere, denizellik ve karasallığa, yer şekillerine, jeolojik yapısına göre durumu göreceli konumu belirler.

2. TÜRKİYE’NİN GÖRECELİ (ÖZEL) KONUMU VE SONUÇLARI:

Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerde bulunur.

Farklı kültürlerin kurulduğu, Dünya’nın en eski kültür hazinelerine sahiptir.
Dünya’da en fazla petrol-doğalgaz çıkaran Ortadoğu ve Hazar bölgesindeki ülkelere komşudur.

Sanayileşmiş Avrupa ülkelerine yakın bir konumdadır.
Üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımadadır.

Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir.
Türkiye’nin ortalama yükseltisi fazladır. (1132 metre) Gerçek alanı ile izdüşümsel alanı arasındaki fark fazladır. HES potansiyeli yüksektir.
Yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artar, sıcaklıklar azalır.
Yeryüzü şekilleri çeşitlidir.