Sıcaklık ve İzoterm Haritaları

Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneş’tir. Yeryüzünün Güneş’ten aldığı ısı miktarına sıcaklık denir. Termometre ile ölçülür. Sıcaklığın birimi santigrat derece (°C) dir. Sıcaklık yeryüzündeki dağılışını izoterm haritaları gösterir. Atmosfere gelen enerji % 100 kabul edilirse;

• Enerjinin % 25′i bulutların ve atmosferin etkisi ile uzaya doğru yansır.
• % 25′i atmosferde dağılarak gölge yerlerin aydınlatılmasını ve gökyüzünün mavi görünmesini sağlar.
• % 15′i atmosfer tarafından emilerek atmosferin ısınmasını sağlar.
• % 35′i yeryüzüne ulaşır. Bu enerjinin % 27′si yeri ısıtır. % 8′i ise yeryüzüne çarptıktan sonra tekrar uzaya yansır.

Yeryüzünde Sıcaklık Dağılışını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

1. Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı:

Yeryüzünde sıcaklık dağılışını etkileyen en önemli faktördür. Güneş ışınları bir yere ne kadar dik düşerse, orası o kadar fazla ısınır. Düşme açısı küçüldükçe ısınma azalır. Düşme açısını belirleyen etkenler şunlardır: 

a. Dünya’nın şekli ve enlem: Dünya’nın şekline bağlı olarak, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının yere düşme açıları küçülür. Bunun sonucunda da Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır ve sıcaklık kuşakları oluşur.

b. Yaşanan Mevsim: Dünya’nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Buna göre, Kuzey Yarım Küre, yaz mevsiminde güneş ışınlarını daha dik, kışın daha eğik alır. 

c. Günün Saati: Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak, güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı gün boyunca değişme gösterir. Güneş ışınları sabah ve akşam eğik açıyla, öğle vakti ise gelebileceği en büyük açı ile gelir. 

d. Bakı ve eğim: Güneş ışınlarının düşme açısı, yer şekillerinin Güneş’e bakma durumuna göre (bakıya göre) ve yer şekillerinin eğimine göre değişir. K.Y.K’ nin Orta kuşağında güney yamaçlar daha fazla ısınır. G.Y.K’ de bu durumun tersi görülür. Ekvatoral bölgede ise bazen kuzey, bazen güney yamaç bakı durumundadır.

2. Güneş ışınlarının atmosferde kat ettiği yol:

Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzadıkça enerji kaybı o oranda artar. Dik açı ile gelen ışınlar daha kısa bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha az kayba uğrar. (Ekvator çevresi gibi)

Dar açı ile gelen ışınlar ise, daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulaşır ve daha fazla kayba uğrar. (Kutup çevrelerinde ışınların tutulma oranı daha fazladır) 

3. Güneşlenme Süresi:

Güneşlenme süresi arttıkça sıcaklık artar. Yaz aylarında güneşlenme süresi fazla olduğundan sıcaklık değerleri yüksektir. Yine gün içinde en yüksek sıcaklıkların tam öğle vakti değil, öğleden birkaç saat sonra olması güneşlenme süresi ile ilgilidir. Geceleri ise, Güneş’ten enerji alınmadığı için soğuma görülür. Bu nedenle günün en soğuk anı, sabah Güneş doğmadan önceki andır. 

4. Yükselti:

Troposfer katında, yerden yükseldikçe sıcaklık değerleri her 100 metrede 0,5 °C azalır. Bu durumun nedeni, troposferin daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınması ve alttaki gazların yoğunluğunun fazla olmasıdır.

Bir dağ yamacı boyunca alt kısımlarda yağmur, üst kısımlarda kar yağışının oluşumu, troposferde yükselen havanın soğuduğunu kanıtlar.

Ekvatordaki bir dağın tepesinde kalıcı karların bulunması da yükseldikçe hava sıcaklığının azalmasıyla ilgilidir.

!!! İndirgenmiş izoterm haritalarında sıcaklık dağılışı üzerinde yükseltinin etkisi yoktur.

5. Kara ve Denizlerin Dağılışı:

 Aynı miktarda güneş enerjisi alan karalar ve denizler aynı derecede ısınmazlar. Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınırken, denizler daha az ve geç ısınırlar. Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk soğurken, denizler daha az ve geç soğurlar. 

Kara ve deniz dağılımına baktığımızda yeryüzündeki karaların büyük oranda Kuzey Yarı Küre’de olduğunu görebiliriz. Bu yüzden; KYK’de yıllık sıcaklık ortalaması ve yıllık sıcaklık farkı GYK’ye göre daha fazladır.

Ayrıca, KYK’de Sıcak ve Ilıman kuşak daha geniş yer kaplarken, GYK’de Soğuk kuşak geniş yer kaplamaktadır.

6. Nem Miktarı:

Nem, bir yerin fazla ısınması ve soğumasını önler. Sıcaklık farkını azaltır.

Güneş ışınlarının dik ve dike yakın geldiği Ekvator çevresi Dünya’nın en sıcak yerleri olması gerekirken, nemin fazlalığından dolayı olmamıştır. Dünya’nın en sıcak yerleri ise Dönenceler civarı (subtropikal çöller) olmuştur.

Ayrıca, kış mevsiminde, havanın bulutlu olduğu günlerde, ısı kaybı azaldığından sıcaklık değerleri yüksektir. Havanın bulutsuz olduğu günlerde ise, ısı kaybı daha fazla olduğundan sıcaklık değerleri düşüktür. Kuru ve ayaz bir hava yaşanır. 

7. Okyanus Akıntıları:

Okyanus akıntıları, hem denizler hem de karalar üzerinde havanın sıcaklığını etkilerler. Bu akıntılar sıcaklığın Ekvator’dan kutuplara doğru düzenli olarak azalmasını engeller.

Ekvator yönünden gelen Gulf – Stream, Brezilya, Kuroşivo ve Alaska gibi akıntılar sıcaklığı yükseltir. Sıcak okyanus akıntıları, iklimi ılımanlaştırır ve yağış getirir. Ayrıca sıcak okyanus akıntıları izoterm eğrilerini kutuplara doğru iter.

Buna karşılık, kutup yönünden gelen Labrador, Kanarya, Oyaşivo, Benguela ve Kaliforniya gibi akıntılar sıcaklığı düşürür. Soğuk okyanus akıntıları, izoterm eğrilerinin ekvatora doğru kıvrılmasına sebep olur. 

Okyanus akıntılarının karşılaşma alanlarında tehlikeli sisler oluşabilir ve balıkçılık gelişir.

8. Rüzgârlar:

Kuzey Yarım Küre’de güneyden, Güney Yarım Küre’de de kuzeyden esen rüzgârlar, Ekvator yönünden geldikleri için sıcaklığı artırır. Kutup yönünden gelen rüzgârlar ise, sıcaklığı düşürürler. Bu durum enlem – sıcaklık ilişkisine örnektir.

Denizden karaya doğru esen rüzgârlar kışın ılıtıcı, yazın ise serinletici etki yapar. Karadan denize doğru esen rüzgârlar ise, kışın sıcaklığı düşürücü, yazın ise sıcaklığı yükseltici etki yapar. 

9. Bitki Örtüsü ve Zemin Özellikleri:

Bitki örtüsü, güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla ısınmasını önler. Gece ise, yerden ışıyan sıcaklığın bir bölümünü tutarak fazla soğumayı engeller. Bunun sonucunda, bitki örtüsünün gür olduğu alanlar ile seyrek olduğu alanlar arasında, sıcaklığın dağılışı açısından önemli farklar ortaya çıkar. Ancak bu etki %5’ten bile az kabul edilir orandadır.

Ayrıca toprağın rengi, kar örtüsü gibi etmenler de sıcaklık üzerinde az veya çok etkili olabilmektedir. Kar örtüsünün üzeri ışımadan dolayı çok soğuk olurken kar örtüsü altındaki toprağı bir battaniye gibi örterek toprağın içindeki ürünlerin donmasını engeller ve ilkbaharda çimlenme için gerekli suyu sağlar.

10. İnsan Etkisi: Hızlı nüfus artışı, sanayileşme, kentleşme ve betonlaşmanın artması, ormansızlaşma, fosil yakıtların aşırı kullanımı, motorlu taşıtlar ve klimalardan çıkan gazlar, atmosferde sera etkisini arttırarak küresel ısınmaya sebep olmaktadır.

Sıcaklık Grafiğini Yorumlama

• Yukarıdaki sıcaklık grafiğinde verilen X ve Y merkezleri KYK’de yer almaktadır. Çünkü maksimum sıcaklıklar 6,7,8.aylarda ölçülmüştür.
• X merkezi, denizel bir iklim özelliği göstermektedir. Kışlar ılık geçer. Kar ve don olayı nadiren görülür.
• Y merkezi karasal iklim özelliği göstermektedir. Kışlar uzun soğuk ve kar yağışlı olur.
• Y merkezindeki yıllık sıcaklık farkı, X merkezinden daha fazladır.

İzoterm Haritaları