Rüzgârların Oluşturduğu Yer Şekilleri

Rüzgârlar yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan dış kuvvetlerden biridir. Daha çok kurak iklim bölgelerinde bitki örtüsünden yoksun alanlarda etkilidir.

Ülkemiz yarı kurak iklim bölgesinde olduğundan yer şekillerini oluşturan önemli dış kuvvetlerden birisi rüzgarlardır.

Rüzgarlar kendi kuvvetleri ve yerden kaldırdıkları malzemeleri ana kaya üzerine çarparak aşındırma yaparlar. Güçlerinin azaldığı ya da engelle karşılaştıkları yerlerde ise taşıdıkları malzemeleri biriktirerek birikim şekilleri oluştururlar.

Rüzgarların yeryüzünü şekillendirdiği bölgelerin ortak özellikleri şunlardır:

Rüzgârlar kuvvetli şekilde eserken çarptığı yerlerden parçacıklar kopartır. Hızının azaldığı yerde ise taşıdığı bu parçacıkları bırakır ve biriktirir. Rüzgârların yapmış olduğu her iki faaliyette yeni bir yer şeklinin oluşmasını sağlar. Yani rüzgâr da diğer dış kuvvetler gibi gibi aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyeti yapar.

1.MANTAR KAYA (ŞEYTAN MASASI): Rüzgarların taşıdığı kumların kayaların alt kısmına çarparak, bu kayaların alt kısımlarını aşındırması sonucunda mantar kaya oluşur.

2.ŞAHİT KAYA: Bir yamaçta kayalar arasındaki çözülmüş maddelerin uzaklaştırılması ile oluşmuş şekillerdir. Yani farklı dirence ve aşınma özelliklerine sahip kaya veya tortulların bulunduğu yerlerde rüzgârın kolay aşınan kaya ya da tortulları aşındırması ve aşındırılan maddelerin başka yerlere uzaklaştırılması ile oluşan şekillerdir.

3.  TAFONİ: Taşların sular tarafından yumuşak kısımlarının eritilmesi ve aşındırılması sonucu kayaçlar üzerinde küçük oyuklar oluşur bu oyuklara tafoni denir.

4. YARDANG: Yardang, hakim rüzgâr yönüne paralel olarak uzanan, birbirlerinden keskin sırtlarla ayrılmış ve ana çizgileriyle “U” profil gösteren oluklardır. Kil, şist gibi gevşek tortul kayaçların rüzgâr tarafından aşındırılmaları sonucu meydana gelirler.

5. HAMADA: Yerli kayayı örten, alüvyal bir örtünün yüzeyde rüzgâr erozyonuna uğraması sonucunda oluşan çöl kaldırımına hamada denir. Ülkemizde görülmez.

Rüzgârların Oluşturduğu Birikim Şekilleri:

1.KUMULLAR: Rüzgârın taşıdığı kumları hızının kesildiği ya da engelle karşılaştıkları yerlerde biriktirmesi sonucu oluşan tepeciklerdir. Deniz kıyılarında ve çöllerde görülürler. Rüzgârın gücüne ve yönüne göre sık sık yer değiştirirler. Mısır ülkesinin neredeyse tamamı çöl kumulları ile kaplıdır.

2.LÖSLER: Rüzgârın taşımış olduğu mineral bakımından zengin çeşitli kum tanelerini biriktirmesi sonucu oluşan verimli azonal topraklardır. Genellikle yarı kurak bölgelerde bataklık ve göl kıyılarında görülürler. Ülkemizin Konya-Karapınar yöresinde, kumullar ve lösler yaygın görülür.

3. BARKAN: Dış kuvvetlerden olan rüzgârların çöl iklimi ve bu iklime benzer bölgelerde biriktirme ile oluşturduğu yarım ay veya hilal şeklindeki kumul yığınlarına barkan denir. Orta Asya coğrafyasında, Türkistan ve çevresinde yaygındır. Ülkemizde görülmez.

NOT: Peribacalarının oluşumunda bir dış kuvvet olarak rüzgâr aşındırma faaliyetlerinin de dolaylı olarak etkisi vardır. Ayrıca falez oluşumunda dalgaları harekete geçiren güç rüzgârlardır ve dolaylı olarak rüzgarlar, falez oluşumunda da etkilidir.