Türkiye’de Nüfus Dağılışını Etkileyen Doğal ve Beşeri Faktörler

Türkiye’de doğal ve beşerî koşullar yönünden yöreler arasında önemli farklılıklar vardır. Ülkemizde yerleşmeye çok elverişli alanlar bulunduğu gibi elverişli olmayan yerler de bulunmaktadır. Bu nedenle nüfus yoğunluğu bakımından iller arasında farklılıklar vardır.

Nüfus dağılışını etkileyen doğal faktörlerin başlıcaları iklim, yer şekilleri ve su kaynaklarıdır.

Doğu Anadolu Bölgesi’nin seyrek nüfuslu olmasının nedenlerinden biri, kışların uzun ve soğuk geçmesidir.

Tuz Gölü çevresi ile Güneydoğu Anadolu’nun bazı yerlerinde nüfusun seyrek oluşunun nedeni iklimin kurak koşullarıdır.

Engebeli ve yüksek yerler, yerleşmeye ve tarıma elverişli değildir. Bu nedenle dağlar ve engebeli arazilerde nüfus azdır. Örneğin; Yıldız dağları çevresi (Kırklareli), Çanakkale yöresi, Menteşe (Muğla) yöresi, Teke yarımadası ve Taşeli platosu, Sinop ve Kastamonu çevresi, Hakkari yöresi, Doğu Karadeniz dağlık bölgesi (Artvin vb).

Nüfus dağılışını etkileyen etmenlerden biri de su kaynaklarıdır. Yerleşim birimlerinin önemli bir kısmı, su kaynaklarına yakın yerlerde kurulmuştur. Ayrıca kırsal kesimdeki toplu yerleşmeler daha çok suyun etrafında toplanmıştır.

Nüfus dağılışında beşerî faktörler de etkili olmuştur. Sanayileşme, tarım, madencilik, ulaşım ve turizm nüfus dağılışını etkileyen beşerî etmenlerin başlıcalarıdır.

Günümüzde nüfus dağılışında etkili olan en önemli beşerî etmen sanayileşmedir. Nüfusumuzun önemli bir kısmı, sanayi merkezlerinde toplanmıştır. Örneğin önemli sanayi merkezleri olan İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana nüfusu fazla olan illerimizdir.

Ülkemizdeki nüfus dağılışında tarım koşullarının etkisi fazladır. Tarıma elverişli olan ovalar, ülkemizin sık nüfuslu yerlerindendir. Örneğin Adana ve Tarsus’un sık nüfuslanmasında bu alanların tarıma elverişli olmasının etkisi fazladır.

Türkiye’de nüfus dağılışını etkileyen faktörlerden biri de madenciliktir. Maden çıkarılan ve işletilen yerlerde nüfus fazladır. İskenderun, Batman, Zonguldak, Ereğli ve Karabük gibi kentlerin büyümesindeki en önemli etmen, bu merkezlerde madencilik sektörünün gelişmiş olmasıdır.

Önemli ulaşım yollarına yakın yerlerde bulunan yerleşim birimlerinde de nüfus fazladır. Erzurum, Kayseri ve Gaziantep gibi kentlerin gelişmesinde, bu yerleşim yerlerinin işlek yolların kavşağında bulunması etkili olmuştur.

Turizm de nüfus yoğunluğunu etkileyen faktörlerdendir. Özellikle deniz turizmine elverişli olan Ege ve Akdeniz’in kıyı kesimlerinde, yaz döneminde nüfus yoğunluğu önemli ölçüde artmaktadır. Örneğin Muğla çevresi seyrek nüfusludur. Ancak bu ilimizde, turizmden dolayı yaz döneminde nüfus önemli ölçüde artmaktadır. Ayrıca Antalya, İzmir, Aydın çevresi de yazın turizm nedeniyle yoğun nüfus çeker.

Türkiye’de Nüfusun Dağılışı

Türkiye’de kıyı ile iç kesimler arasında nüfus dağılışı açısından belirgin farklılıklar görülmektedir.

Türkiye nüfusunun büyük bir kısmı, kıyı kesimlerindeki verimli topraklarda ve sanayi kuruluşlarının yoğunlaştığı merkezlerde toplanmıştır. Örneğin Çukurova, Büyük Menderes, Bafra ve Antalya ovaları gibi tarım açısından verimli yerler, nüfusu fazla olan alanlardandır. İç kesimlerde de verimli ovalar, vadi tabanları ve akarsu boyları, nüfusun fazla olduğu yerlerdendir. İstanbul ve İzmit gibi merkezlerde nüfus yoğunluğunun fazla olmasının en önemli nedeni ise bu merkezlerde sanayinin gelişmiş olmasıdır.

Karadeniz’in kıyı şeridi, nüfus yoğunluğunun fazla olduğu yerlerdendir. Doğu Karadeniz’in kıyı şeridi ile iç kesimleri arasında nüfus yoğunluğu bakımından önemli farklar vardır. İklim koşullarının elverişli olması, nüfusun daha çok kıyılarda toplanmasını sağlamıştır. Karasal iklimin etkili olduğu iç kesimlerde ve dağlık alanlarda nüfus yoğunluğu azdır. Buna karşın Orta Karadeniz’de Samsun’da nüfus yoğunluğu fazladır. Batı Karadeniz’de sık nüfuslu yerler sanayi ve madenciliğin gelişmiş olduğu Zonguldak, Ereğli ve Karabük çevresidir. Bolu ve Düzce gibi tarıma elverişli yerler de Batı Karadeniz’de nüfusun sık olduğu alanlardır.

Marmara Bölgesi, nüfus yoğunluğu en fazla olan yerdir. Özellikle Çatalca-Kocaeli, Türkiye’nin sık nüfuslu alanıdır. Bu kesimde nüfusun fazla olmasının nedenleri sanayi, ticaret, ulaşım ve tarımın gelişmiş olmasıdır. Yıldız Dağları, Gelibolu ve Biga yarımadaları, Marmara’nın seyrek nüfuslu yerlerindendir.

Ege’deki kıyı ovalarında nüfus fazladır. İklim ve tarım koşulları elverişli olan verimli ovalarda nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üzerindedir. İzmir, Aydın ve Manisa nüfusu fazla olan illerdir. İç Batı Anadolu ile Menteşe dağlık yöresi, seyrek nüfusludur.

Akdeniz’in yoğun nüfuslu yerleri Çukurova, Amik ve Antalya ovalarıdır. İklim koşulları yerleşmeye elverişli olduğu hâlde dağlık alanların geniş yer kaplaması, Akdeniz’de nüfusun az olmasına neden olmuştur. Teke ve Taşeli platoları, Türkiye’nin seyrek nüfuslu yerlerindendir.

Güneydoğu Anadolu’da nüfus dağılışı, diğer yerlere göre farklılık gösterir. Yükseltisi fazla olan yerlerde Türkiye genelinde nüfus az iken Güneydoğu Anadolu’da fazladır. Bunun nedeni Güneydoğu Toroslar’ın daha çok yağış almasıdır. Sanayinin gelişmiş olduğu Gaziantep çevresi de sık nüfuslu yerlerdendir. Karacadağ’dan Suriye sınırına kadar olan kurak alanlar, Türkiye’nin seyrek nüfuslu yerlerindendir.

Doğu Anadolu, nüfusu en az olan yerdir. Yükseltinin fazla oluşu, karasallık ve dağlık alanların geniş yer kaplaması, Doğu Anadolu’nun seyrek nüfuslu oluşunun başlıca nedenleridir. Burada nüfusun büyük bir kısmı, tarıma elverişli olan alçak ovalarda toplanmıştır. Doğu Anadolu’nun batı kesiminde Malatya çevresi, nüfusun fazla olduğu yerlerdir.

İç Anadolu’nun önemli bir kısmı, seyrek nüfusludur. Tuz Gölü çevresi, Obruk, Cihanbeyli, Haymana ve Bozok platoları ile Konya Ovası seyrek nüfuslu yerlerdendir. Buradaki nüfusun önemli bir kısmı, daha fazla yağış alan kuzey kesimlerde toplanmıştır. Ankara, Eskişehir, Konya ve Kayseri, İç Anadolu’da nüfusu fazla olan illerdir.