Özel Tarihler (21 Mart, 21 Haziran, 23 Eylül, 21 Aralık)

Dünyanın güneşin etrafındaki yıllık hareketi ve eksen eğikliğine bağlı olarak dört özel gün ortaya çıkar.

Bu günler; mevsimlerin başlangıcı ve gün dönümü olarak kabul edilen solstisler ve gece-gündüz eşitliği olarak bilinen ekinoks tarihleridir.

21 Mart ve 23 Eylül Ekinoks olarak adlandırılırken, 21 Haziran ve 21 Aralık Solstis olarak bilinir.

21 MART:

• Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a 90°’lik açı ile düşer.
• Gölge boyu Ekvator’da sıfırdır.
• Güneş ışınları bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre’ye dik düşmeye başlar.
• Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre’de geceler, gündüzlerden uzun olmaya başlar.
• KYK’de ilkbahar, GYK’de sonbahar başlangıcıdır.
• Aydınlanma çemberi tam kutup noktalarından geçtiği için dünyanın her yerinde gece süresi gündüz süresine eşit olur ve Ekinoks yaşanır.

• Kutup noktalarında 24 saat alacakaranlık yaşanır.
• 21 Mart; Kuzey Kutbunda 6 ay sürecek gündüzler, Güney Kutbunda 6 ay sürecek gecelerin başlangıcıdır.
• Bu tarihte, aynı boylam üzerindeki noktalarda Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar.

23 EYLÜL:

• Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a 90°’lik açı ile düşer.
• Gölge boyu Ekvator’da sıfırdır.
• Güneş ışınları bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre’ye dik düşmeye başlar.
• Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre’de geceler, gündüzlerden uzun olmaya başlar.
• GYK’de ilkbahar, KYK’de sonbahar başlangıcıdır.
• Aydınlanma çemberi tam kutup noktalarından geçtiği için dünyanın her yerinde gece süresi gündüz süresine eşit olur ve Ekinoks yaşanır.

• Kutup noktalarında 24 saat alacakaranlık yaşanır.
• 23 Eylül; Güney Kutbunda 6 ay sürecek gündüzlerin, Kuzey Kutbunda 6 ay sürecek gecelerin başlangıcıdır.
• Bu tarihte, aynı boylam üzerindeki noktalarda Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar.

21 HAZİRAN:

• Kuzey yarım küre için yaz gündönümü, Güney yarımküre için kış gündönümü tarihidir.
• 21 Haziran’da güneş ışınları Yengeç Dönencesine dik gelir.
• Güneş ışınlarının atmosferde kat ettiği yolun en kısa olduğu yer Yengeç Dönencesidir.
• Öğlen saat 12.00’de Yengeç Dönencesinde yataya dik duran cisimlerin gölgesi oluşmaz.
• Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi, Güney Yarım Küre’de kış mevsimi başlangıcıdır.

• Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz, Güney Yarım Küre’de ise en kısa gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya (yaz gündönümü), Güney Yarım Küre’de ise uzamaya (kış gündönümü) başlar.
• Aydınlanma çizgisinin sınırları kutup dairelerinden geçer.
• Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat süreyle gündüz, Güney Kutup Dairesi’nde 24 saat süreyle gece yaşanır.
• Kuzey Kutup Kuşağı aydınlık, Güney Kutup Kuşağı karanlık daire içindedir.
• Gündüz süresi kuzeye gidildikçe uzar. Bu nedenle, ülkemizde en uzun gündüz Sinop’ta, en kısa gündüz Hatay’da yaşanır.

21 ARALIK:

• Kuzey Yarım Küre için kış gündönümü, Güney Yarım Küre için yaz gündönümü tarihidir.
• 21 Aralık’ta güneş ışınları Oğlak Dönencesine dik gelir.
• Güneş ışınlarının atmosferde kat ettiği yolun en kısa olduğu yer Oğlak Dönencesidir.
• Öğlen saat 12.00’de Oğlak Dönencesinde yataya dik duran cisimlerin gölgesi oluşmaz.

• Kuzey Yarım Küre’de en uzun gece, Güney Yarım Küre’de ise en kısa gece yaşanır. Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre’de geceler kısalmaya, Güney Yarım Küre’de ise uzamaya başlar.
• Aydınlanma çizgisinin sınırları kutup dairelerinden geçer.
• Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat süreyle gece, Güney Kutup Dairesi’nde 24 saat süreyle gündüz yaşanır.
• Kuzey Kutup Kuşağı karanlık, Güney Kutup Kuşağı aydınlık daire içindedir.
• Gündüz süresi güneye gidildikçe uzar. Bu nedenle, ülkemizde en uzun gece Sinop’ta, en kısa gece Hatay’da yaşanır.

YIL İÇİNDE GÜNEŞ IŞINLARININ GELME AÇISI NASIL DEĞİŞİR?

Dünya üzerindeki bir noktaya güneş ışınlarının gelme açısı sürekli değişir. Bu durumun temel nedeni eksen eğikliğidir.

Yıl içinde Ekvator güneş ışınlarını iki kez tam dik açı ile alırken, dönenceler güneş ışınları sadece bir defa dik gelebilir.

Dönenceler dışında kalan merkezler yıl içinde güneş ışınlarını hiçbir zaman tam dik açıyla alamaz.

• 21 HAZİRAN GÜNEŞ IŞINLARI YENGEÇ DÖNENCESİNE DİK GELİR.
• 21 ARALIK GÜNEŞ IŞINLARI OĞLAK DÖNENCESİNE DİK GELİR.
• 21 MART GÜNEŞ IŞINLARI EKVATORA DİK GELİR.
• 23 EYLÜL GÜNEŞ IŞINLARI EKVATORA DİK GELİR.

IŞINLARIN DİK GELDİĞİ YERLERDE ORTAK SONUÇLAR:

• Öğle vakti güneş ışınları tam dik açı ile geldiği için gölge oluşmaz.
• Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol en kısa, ışınların tutulma oranı en az olur.

GÜNEŞ IŞINLARININ GELME AÇISI İLE GÖLGE BOYU İLİŞKİSİ:

Genel olarak güneş ışınlarının gelme açısı ile cisimlerin gölge boyu arasında ters orantı vardır. Yani bir merkeze güneş ışınları büyük açı ile gelirse, gölge boyu kısa olur.

YIL İÇİNDE GECE-GÜNDÜZ SÜRESİ NASIL DEĞİŞİR?

Eksen eğikliği ve yıllık harekete bağlı olarak yıl içinde gece-gündüz süresi değişir. (Ekvator hariç)

Aydınlanma çemberi, Ekvator’u yıl boyu tam ortadan ikiye böldüğü için, Ekvator’daki bir noktanın gece-gündüz süresi yıl boyu eşitti, değişmez.

Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe, gece ile gündüz arasındaki süre farkı artar.

Kutup noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanır.

Şimdi grafiklerle gece-gündüz süresinin değişimini inceleyelim: