11. Sınıf CoğrafyaAYT Coğrafya

Küresel ve Bölgesel Örgütler

Birinci ve İkinci Dünya savaşlarında çok sayıda insan yaşamını yitirmiş, ülkeler, ekonomik bakımdan büyük sıkıntılar yaşamıştır. Savaşların, ekonomik ve çevre sorunlarının çözümlenmesi için uluslararası örgütler kurulmuştur. Bu örgütlerin bir kısmı küresel bir kısmı bölgesel çaplı faaliyet göstermektedir. Başlıcalarını inceleyelim.

1. Küresel Örgütler:

A. Birleşmiş Milletler:

Birleşmiş Milletler Örgütü, 24 Ekim 1945’te ABD’de kurulmuştur. Kuruluşun amacı dünya barış ve güvenliğini korumak, ulusların kendi kaderlerini tayin etme hakkını sağlamaktır. Örgütün diğer önemli çalışmaları ülkeler arasındaki sorunları çözmek ve uluslararası iş birliğini sağlamaktır. Merkezi ABD’nin New York kentindedir.

Birleşmiş Milletler, 51 kurucu üye ile faaliyetlerine başlamıştır. Günümüzde örgütün 193 üyesi bulunmaktadır. Örgütün Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararası Adalet Divanı ve Genel Sekreterlik olmak üzere beş alt birimi bulunmaktadır.

Birleşmiş Milletler’in uluslararası sorunlarla ilgilenmek ve Genel Kurul’a yadımcı olmak için birçok yardımcı organı vardır. Bunlardan bazıları;

UNESCO : Bilim ve Kültür Örgütü

FAO : Gıda ve Tarım Örgütü

UNICEF : Çocuklara Yardım Fonu

WHO : Dünya Sağlık Örgütü

ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü

IMF : Dünya Para Fonu

Güvenlik Konseyi 5 daimi, 10 geçici üyeden oluşmaktadır. ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin örgütün daimi üyeleridir. Bu ülkelerin, alınan kararları veto etme hakkı bulunmaktadır.

Türkiye, BM’nin kurucu üyeleri arasında yer almasına rağmen veto yetkisi yoktur.

B. İslam İş Birliği Teşkilatı (İİT)

İslam Konferansı Örgütü, 1969 yılında İsrail işgalinde bulunan Kudüs’teki Al-Aksa Mescidi’nin yakılmasından sonra Rabat’ta yapılan bir toplantıda kurulmuştur. Örgütün adı 2011’de İslam İş Birliği Teşkilatı olarak değiştirilmiştir.

Günümüzde 57 üyesi bulunan örgütün amacı İslam dünyasının hak ve çıkarlarını korumak, üye ülkeler arasında dayanışma ve iş birliğini geliştirmektir

C. NATO

Askeri nitelikteki Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü olan NATO, 1949’da ABD, İngiltere, Kanada, Belçika, Hollanda, Fransa, İtalya, İzlanda, Danimarka, İsveç, Portekiz ve Lüksemburg tarafından kurulmuştur. Türkiye, Almanya, Yunanistan ve İspanya örgüte sonradan üye olmuştur. Merkezi Belçika’nın başkenti Brüksel’dedir.


Örgütün kuruluş amacı, sosyalist bloktan gelecek olan saldırılara ortak cevap vermektir. Antlaşma gereği, üye ülkelerden birine yapılacak saldırı, bütün üyelere yapılmış sayılacaktır.

NATO’nun savunma bölgesi, üç komutanlıktan oluşmaktadır. Bunlar Atlantik Müttefik Yüksek Komutanlığı, Avrupa Müttefik Yüksek Komutanlığı ve Manş Müttefik Yüksek Komutanlığıdır.

Türkiye NATO’ya 18 Şubat 1952’de girmiştir.

D. OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü)

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü, 14 Eylül 1960’ta Venezuela’nın önerisiyle Bağdat’ta kurulmuştur. Venezuela, İran, Irak, Suudi Arabistan ve Kuveyt’in kurduğu örgüte daha sonra Endonezya, Libya, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Nijerya, Cezayir, Ekvador ve Gabon katılmıştır.

OPEC, petrol fiyatlarının ve petrol üretim miktarının belirlenmesi için kurulmuş ekonomik bir örgüttür. Örgütün, üye ülkelere yaptırım gücü yoktur.

Türkiye, OPEC üyesi değildir.

E. OECD (İktisadi İş Birliği ve Gelişme Teşkilatı)

OECD, bir ekonomik örgüttür. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1948’de Avrupa’daki ekonomik sorunları çözmek için
OEEC (Avrupa Ekonomik İş Birliği Örgütü) kurulmuştur. 1961’de ABD ve Kanada’nın da bu örgüte katılmasıyla örgütün adı OECD olmuştur. Türkiye, OECD’nin 20 kurucu üyesinden biridir.

Örgütün tüzüğe bağlanmış amaçları şunlardır:

  • Finansal istikrarın eşzamanlı olarak korunduğu üye ülkelerde ve hem de özellikle gelişmekte olan ülkelerde halkın yaşam standardının iyileştirilmesi, sürekli ve dengeli ekonomik gelişim sağlayan politikaya destek ve yardım, işsizliğin ortadan kaldırılması;
  • Ekonomik genişleme politikasının uyandırılması ve sosyo-ekonomik eşgüdümlü gelişmenin desteklenmesi;
  • Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak çok taraflı ve ülkeler arasında ayrım gözetmeyen dünya ticaretinin geliştirilmesine destek verilmesi.
  • OECD’ye üye veya bu örgüte üyelik talebinde bulunan ülkeler, sosyo-politik ve ekonomik yaşamda, aşağıda belirtilen üç ilkeyi vazgeçilmez değerler olarak benimsemişlerdir:
  • Demokrasi,
  • İnsan haklarına ve yurttaş özgürlüğüne bağlılık.

Bu ilkeler, aynı zamanda, yukarıda belirtilen amaçların gerçekleştirilmesine de hizmet ederler. OECD, bir taraftan bu ilkelerin üye ülkelerde güçlendirilmesine katkı sağlarken, diğer taraftan da örgüte üye olmayan ülkelerde ilkelerinin tanıtımını yapmaktadır.

Günümüzde 34 ülkenin üye olduğu bu örgüt üyelerine ekonomik büyüme, ticaret, yatırım, teknoloji ve yoksullukla mücadele konularında yardımcı olmaktadır.

F. Dünya Bankası

Dünya Bankası, II. Dünya Savaşı’nın ardından 1945 yılında Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası adıyla kurulmuş, 1947 yılında Birleşmiş Milletler’in özerk uzman kuruluşlarından biri olma özelliği kazanmıştır. Günümüzde dünya devletlerinin 188’i Banka üyesidir. Genel merkezi, Washington’dadır.

Dünya Bankası, gelişmekte olan ülkelerin kredi ihtiyacını karşılamaktadır.

Türkiye kuruma 1947 yılında üye olmuştur. Kişi başına GSMH’ye göre yapılan dört gruplu sınıflandırmada Türkiye 3. grupta yer almakta, böylece 5 yıl geri ödemesiz 17 yıla kadar vadeli kredi kullanabilmektedir. Türkiye’nin sermaye ve oy gücü %0,5 düzeyindedir.

G. IMF (Uluslararası Para Fonu)

Uluslararası Para Fonu, küresel finansal düzeni takip etmek, borsa, döviz kurları, ödeme planları gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik ve finansal destek sağlamak gibi görevleri bulunan uluslararası bir organizasyondur.

Kuruluşun belirtilen hedeflerinde, ödemeler dengesi ihtiyaçlarını karşılamak için üye ülkelerin mali kaynaklarını kullanılabilir hale de getirmekte dahil olmak üzere uluslararası ekonomik iş birliği, uluslararası ticaret, istihdam ve döviz kuru istikrarını teşvik edilmesi olarak tanımlanmaktadır. IMF’nin merkezi ABD’de, Washington’da bulunmaktadır.

Türkiye 1947 yılında IMF’ye üye olmuştur. Türkiye zamanla dünya ile ticari ilişkilerini artırmaya başlamış ve dış dünyaya daha entegre bir hale gelmiştir. Türkiye 1960-2000 arası 40 yılda IMF ile 19 adet Stand-by düzenlemesi ile yaklaşık 38 milyar SDR tutarında bir kaynaktan yararlanmak üzere anlaşma yapmıştır. Bu anlaşmalar kapsamında 1961 yılından itibaren yaklaşık 33 milyar SDR tutarında kredi kullanmıştır. Son olarak 2002 ve 2005 yıllarında gerçekleştirilen iki Stand-by düzenlemesi ile Türkiye’ye toplam 28 milyar Dolar tahsis edilmiştir. Türkiye, en son düzenlemeden kaynaklanan IMF’e olan borcunun son kısmını 2012 ve 2013 yıllarında ödeyerek, tüm borcunu kapatmıştır.

H. Greenpeace (Yeşil Barış)

1971 yılında Dünya çapında çevre duyarlılığını artırmak amacıyla kurulmuştur. Çalışmalarını bağımsız olarak sürdürmektedir. Hiçbir kurum ve kuruluştan maddi destek almamaktadır.

Greenpeace Çevre sorunlarını barışçıl yollarla duyurmak ve kamuoyu oluşturmak için çalışır.

Başlıca çalışma alanları:
  • Okyanuslar ve yaşlı ormanların korunması.
  • İklim değişikliğini durdurabilmek için fosil yakıtların kademeli olarak sonlandırılması ve yenilenebilir enerjilerin teşvik edilmesi.
  • Nükleer silahlanma ve nükleer kirliliğe son verilmesi
  • Temiz ve geri dönüştürülebilir enerjinin kullanılması
  • Zehirli kimyasalların ortadan kaldırılması.
  • Genleri ile oynanmış organizmaların doğaya bırakılmasının önlenmesi.
  • Savaşların önlenmesi.
  • Küresel ısınmanın durdurulması.
  • Ticari amaçlı balina avının kontrol altına alınması.
  • Ormanların yok olmasının engellenmesi

2. Bölgesel Örgütler:

A. AB (Avrupa Birliği)

Avrupa Birliği (kısaca AB), 27 üye ülkeden oluşan ve toprakları büyük ölçüde Avrupa kıtasında bulunan siyasi ve ekonomik bir örgütlenmedir.

Bu örgüt, 1951’de Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu olarak Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve
İtalya arasında imzalanan Paris Antlaşması ile kurulmuştur. 1957’de Roma Antlaşması’yla Avrupa ülkelerinin birleşmesi için başlatılan süreç doğrultusunda Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) kurulmuştur. Bu kuruluş, sonraki süreçte
Avrupa Birliği’ne dönüşmüştür.

Avrupa Birliği’nin asıl kuruluşu, Maastricht (Masriht) diğer adıyla Avrupa Birliği Antlaşması ile 1993’te gerçekleştirilmiştir. Bu antlaşma ile 1999’a kadar parasal birliğin tamamlanmasına, Avrupa vatandaşlığının oluşturulmasına ve ortak güvenlik ile adalet ve içişlerinde iş birliği politikalarının meydana getirilmesine karar verilmiştir.

Türkiye, 31 Temmuz 1959’da Topluluğa ortaklık başvurusunda bulunmuştur.

B. KEİ (Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü)

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul’da düzenlenen zirvede imzalanan anlașma ile kurulan ve Karadeniz havzasındaki ülkelerin ekonomik iş birliğini amaçlayan bir kuruluştur.

Türkiye, Rusya Federasyonu, Romanya, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Ukrayna, Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk, Sırbistan üye ülkelerdir.

Örgütün başlıca amaçları; ticari, ekonomik, bilimsel ve teknolojik iş birliğini gerçekleştirmektir. Uzun süreli amaçlar ise üye ülkeler arasında kişilerin, malların, sermayenin ve hizmetlerin serbest dolaşımını sağlamaktır.

C. AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı)

Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı (AGİT), (Organization for Security and Co-operation in EuropeOSCE) Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferansı adı altında 1970’li yılların başında, Soğuk Savaş koşullarındaki Avrupa’nın bölünmüşlüğüne son verilmesi, güvenlik ve istikrarın sağlanması ve katılan devletler arasında bu amaca yönelik iş birliğinin geliştirilmesi düşüncesiyle kurulmuş teşkilattır.

AGİT’in görevi, Doğu ve Batı arasında çok taraflı bir müzakere ve diyalog forumu olarak belirlenmiştir. 1975’ten 1990’a kadar AGİT, yeni yükümlülüklerin ele alındığı ve uygulamaların gözden geçirildiği bir dizi konferans ve toplantılar şeklinde devam etmiştir. 1990 yılında yapılan Paris Zirvesi Soğuk Savaş sonrası dönemde ortaya çıkan tehlikeleri karşılamayı amaçlayan bir kurumsallaşmanın başlangıcını işaret etmiştir.

Üye Ülkeler; Arnavutluk, Andorra, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Kanada, Hırvatistan, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Lihtenştayn, Litvanya, Lüksemburg, Makedonya, Malta, Moldova, Monako, Karadağ, Moğolistan, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, San Marino, Sırbistan, İspanya, Slovakya, Slovenya, İsveç, İsviçre, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna, İngiltere, ABD, Özbekistan ve Vatikan.

D. Avrupa Konseyi

Avrupa Konseyi, Avrupa çapında insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğünü savunmak amacıyla 1949’da kurulmuş hükûmetler arası bir kuruluştur.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Avrupa Konseyi’ne bağlıdır.

Avrupa Konseyi’ne Belarus, Kazakistan ve Vatikan hariç tüm Avrupa ülkeleri üyedir. 

E. TÜRKSOY (Türk Kültür ve Sanatlar Ortak Yönetimi)

Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı, Türk dil ailesine ait dilleri konuşan Türk nüfusuna sahip ülkeler ve topluluklar arası uluslararası kültür örgütüdür.

Eski adı “Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi”‘dir. TÜRKSOY’un mevcut genel sekreteri, eski Kazakistan Kültür Bakanı olan Düsen Kaseinov’dur.

F. NAFTA(Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması)

NAFTA Antlaşması ABD, Kanada ve Meksika devlet başkanları Bush, Mulroney ve Salinas tarafından 12 Ağustos 1992’de Washington’da imzalanmıştır.

Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA), ABD, Meksika ve Kanada arasında dört yılı aşkın müzakereler sonucunda imzalanarak 1 Ocak 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Amacı, üç ülke arasındaki ekonomik uçurumların kapatılarak Kuzey Amerika kıtasına toplu halde ekonomik ve toplumsal refah ve istikrarı sağlamak olarak açıklanmıştır.

G. Latin Amerika Serbest Ticaret Birliği (LAFTA)

Latin Amerika Serbest Ticaret Birliği Latin Amerika serbest ticaret bölgesi antlaşması ile kurulan uluslararası entegrasyon örgütüdür. 18 Şubat 1960’ta Montevideo Antlaşması ile kurulmuştur.

LAFTA, Şili, Paraguay, Peru ve Uruguay’ın kurucu ülke olduğu Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşması anlamına gelmektedir.

Kurucularından üçü Arjantin, Brezilya ve Meksika bölgenin en geniş ekonomileri durumundadır. Diğer kurucu ülkeler ise; Şili, Paraguay, Peru ve Uruguay’dır. Ayrıca 1961 yılında Kolombiya ve Ekvator, 1966 yılında Venezuela ve 1967’de Bolivya LAFTA’ ya katılmışlardır. Söz konusu ekonomik birleşmenin bütünlüğü (Guyana, Surinam ve Fransız Ginesi dışında) tüm Güney Amerika ve Meksika’yı içine alan bir boyuta ulaşmıştır.

G7/G8 Ülkeleri

1975 yılında Fransa’nın Rambouillet şehrinde, ABD, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Almanya ve Japonya’nın, Devlet/Hükümet Başkanları düzeyinde katıldığı bir toplantı düzenlenmiştir.

1976’da San Juan, Porto Riko’da Kanada’nın da katılımıyla G7 ortaya çıkmıştır.

1977-1991 yılları arasında bu üye sayısı sabit kalmış, 1991’den sonra SSCB’nin yerine kurulan Rusya, G7 üyeleriyle, Zirve Sonrası Diyalog adı altında bir araya gelmiş, 1994 yılındaki Napoli Zirvesi’nden sonra ise, Siyasi 8 adı altında toplantılar düzenlemişlerdir.

Denver Zirvesi’nde Rusya ilk kez, mali-ekonomik konular dışındaki görüşmelere katılmış ve 1998’deki Birminghim Zirvesi’nde G8 tam anlamıyla oluşmuştur.

Önceleri, makroekonomi yönetimi, uluslararası ticaret ve gelişmekte olan ülkelerle iş birliği, daha sonraları ise Doğu-Batı ekonomik ilişkileri, enerji ve terör konuları gündemde yerini almıştır.

İstihdam, çevre, suç ve uyuşturucu, insan hakları, bölgesel güvenlik ve silahsızlanma, vb siyasal ve güvenlik içerikli alanlar devreye sokulmuştur.

En zenginlerden oluşan G8 ülkeleri, Kırım’ın ilhakından sonra Rusya’yı üyelikten çıkardı. Kırım’da referandumun ardından gelen ilhak kararına Batı’nın misillemesi gecikmedi. Önceki gün Rus işadamlarının mal varlıklarını donduran Batı, dün de Rusya’yı zenginler kulübünden çıkardığını açıkladı. Böylece, gelişmiş 8 ülke (G8) olarak bilinen yapı, ABD, Japonya, Almanya, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Kanada’dan oluşan G7’ye döndü. (BASINDAN)

G20 Ülkeleri

20 Maliye Bakanı ve Merkez Bankası Başkanı Grubu, dünyanın en büyük ekonomileri arasında yer alan 19 ülkeden ve Avrupa Birliği Komisyonu’ndan oluşuyor. Daha çok İngilizce Group of 20 kavramının kısaltması olan G20 adıyla bilinir.

G20 ülkelerini Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Avustralya, Brezilya, Çin, Endonezya, Fransa, Güney Afrika, Güney Kore, Hindistan, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan, Türkiye ve Avrupa Birliği Komisyonu oluşturuyor.

G20 ülkeleri dünya ekonomisinin yüzde 85’ini oluştururken, dünya ticaretinin yüzde 80’ini gerçekleştiriyor. G20 ülkelerinin nüfusu ise dünya nüfusunun üçte ikisine denk geliyor.

G20 toplantılarında, uluslararası finansal istikrarın arttırılmasına ilişkin görüşme ve çalışmalar yapılıyor.

Maliye Bakanları ve Merkez Bankası Başkanlarından oluşan G20, şimdiye dek sadece yedi kez devlet başkanları düzeyinde bir araya gelmiştir. G20 devlet başkanları onuncu kez Türkiye’nin Antalya şehrinde toplanmıştır.

D8 Ülkeleri

D-8 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ya da D-8, sekiz üye ülkeden oluşan bir uluslararası kuruluştur. Bu ülkeler Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye olup 54. Türkiye Hükûmeti Başbakanı Necmettin Erbakan önderliğinde bir araya gelerek oluşturmuş oldukları bir organizasyondur.

D-8 içinde yer alan ülkeler, aynı zamanda İslam İşbirliği Örgütü’nün de üyeleridir. D-8 üyeleri tabii kaynakları, kalabalık nüfusları ve potansiyel pazarlarından ötürü kendi bölgelerinde önemli konum arz etmektedirler.

Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)

Bağımsız Devletler Topluluğu, 8 Aralık 1991 tarihinde Rusya, Ukrayna ve Belarus arasında imzalanan anlaşma ile kurulmuş devletler topluluğudur. Anlaşma ile Sovyetler Birliği resmen yıkılmış oldu. 

Bağımsız Devletler Topluluğu, Rusya’nın bölge ve dünya siyasetindeki konumunu koruyabilmek için oluşturulmuştur.

21 Aralık 1991 tarihinde de Estonya, Letonya, Litvanya , Ukrayna ve Gürcistan hariç tüm eski Sovyet Cumhuriyetleri bu anlaşmayı imzaladı.

1993 yılında Gürcistan da bu anlaşmayı imzaladı. Üye ülkeler sırasıyla; Azerbeycan, Belarus, Ermenistan,  Kazakistan,  Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Rusya ve Tacikistan’dır.

İlgili İçerikler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir