Yer Altı Suları
Yeryüzündeki suların bir kısmı, geçirimli tabakalardan ya da kaya çatlaklarından yer altına sızar. Yer altına sızan sular, kum taşı ve çakıl taşı gibi gözenekli kayaçların arasında ya da kalker gibi kayaçların oyuklarında ve çatlaklarında birikerek yer altı suyunu oluşturur.
Yer altı suyunu barındıran bu kayaçlar “akifer” denir.
Yer altı suları, bazen geçirimsiz bir tabaka üzerinde birikir. Bu tür sulara taban suyu denir.
Taban suyu seviyesi yağışlı bölgelerde yüzeye yakın, kurak bölgelerde alçakta olur. İklime bağlı olarak taban suyu seviyesi mevsimlere göre değişiklik gösterir. Taban suyu seviyesini etkileyen etmenlerden biri de geçirimsiz tabakanın yüzeye yakınlığıdır.
Taban suları, yer çekimine bağlı olarak aşağı doğru hareket eder. Geçirimsiz tabakanın uzanışına bağlı olarak aşağı hareket eden bu suların yeryüzüyle kesiştiği yerlerde yeryüzüne doğru akışa geçer. Kendiliğinden yeryüzüne çıkan bu sulara kaynak denir.
Kaynak, sularının özelliğine göre farklılıklar gösterir. Bazı kaynakların suları sıcak, bazılarınınki soğuktur. Bazı kaynaklar, bol miktarda mineral ve gaz içerirken bazı kaynaklar içme suyu niteliğindedir. Kaynakların oluşum şekilleri de farklılık gösterir.
Kaynak sularının başlıcaları; artezyen, karstik kaynak, vadi, tabaka, fay kaynağı ve gayzerdir.
1. Soğuk Su Kaynakları
Atmosferik sular olarak da kabul edilen Soğuk su kaynakları, genel olarak yağmur suları ile kar ve buz erimeleriyle beslenir.
a. Artezyenler:
- Artezyenler, insanların sondaj kuyularıyla yer altından çıkardıkları soğuk sulardır.
- Bu tür sulara kıvrımlı yapılarda senklinal ovalarında rastlanır.
- İki geçirimsiz tabaka arasında bir geçirimli tabakanın bulunduğu ve geçirimli tabakanın yeryüzünden beslenebildiği yerlerde meydana gelir.
- Geçirimsiz tabakalar arasında sıkışan sular, açılan sondajlardan büyük bir basınçla fışkırarak çıkar.
- Tarım alanlarında sulama, içme ve kullanma suyu olarak yararlanılır.
b. Karstik Kaynak (Voklüz)
Suda kolay çözünen kayaçlar arasında birikerek belirli yerlerden yeryüzüne çıkan sulara karstik kaynak denir. Voklüz olarak da adlandırılan bu sular, çoğunlukla yüzeye yakın yerlerde oluştukları için
iklim koşullarından fazlaca etkilenir. Yağışlı dönemlerde akımları artan bu kaynaklardan bazıları kurak dönemde kurumaktadır. Karstik kaynaklar bol miktarda çözünmüş madde ve özellikle kireç içerir. İçme ve kullanma suyu olarak yararlanılan kaynaklardandır.
c.Vadi ve Yamaç Kaynağı
Yer altı suyunu, vadi yamaçlarının kesmesiyle oluşan soğuk su kaynaklarıdır. Bu kaynaklar, genellikle vadinin iki yamacı boyunca çıkar. Bazen de vadi tabanlarına yakın yerlerden doğal yolla çıkarlar. Bunlara Anadolu’da göze, pınar, içme vb isimler de verilir. Tarım alanlarını sulama, içme ve kullanma suyu olarak yararlanılır.
2.Sıcak Su Kaynakları
Magmatik sular olarak da adlandırılan sıcak su kaynakları, yerin derinliklerinden geldiği için hem sıcaktır hem de mineral bakımından zengin sulardır.
a.Fay Kaynağı:
Fay kaynakları, yer altı sularının, yer kabuğundaki kırıklar boyunca yeryüzüne ulaşması sonucu oluşur. Bu sular, çoğunlukla derinden geldiği için suları sıcaktır. Fay kaynakları mineral bakımından da zengin sulardır. Fay kaynaklarının bir kısmından jeotermal enerji elde edilmekte ve termal turizm amacıyla yararlanılmaktadır.
b.Gayzer:
Bu tür kaynaklara daha çok aktif volkanların bulunduğu yerlerde rastlanır. Yerin derinliklerinden çıkan sıcak su ve su buharından oluşan bu kaynaklar, yer altındaki gazların uyguladığı basınca bağlı olarak belirli
aralıklarla fışkırır.
