Coğrafyanın 5 Temel Unsuru

Modern coğrafya mekâna bağlı tüm olayları kendi metot ve teknikleriyle araştırmaktadır. Coğrafyanın beş temel unsuru; Konum, Mekân (yer), Hareket, Bölge ile Beşeri ve Fiziki ortam ilişkisi, coğrafyayı diğer bilimlerden farklılaştırır.

• Konum: Her olay ve varlık yeryüzünde tanımlanabilir bir konuma sahiptir. Coğrafya bir olay ve varlığın neden orada yer aldığını, mekânla ilişkisini, insan hayatı üzerindeki etkisini konuma bağlı olarak inceler. Konum; mutlak konum ve göreceli konum olarak iki türlü ifade edilir. Mutlak konum, enlem ve boylama göre belirlenirken, göreceli konum bilinen yerler göre, doğal beşeri ve ekonomik özellikleriyle tanımlanır. Bir de ülkelerin coğrafi konumları uluslararası siyaset, ekonomi ve askeriyede önemli bir yere sahipse jeopolitik konumu da önemli olur. Örneğin; ülkemiz mutlak konum olarak 36°-42° Kuzey Paralelleri ile 26°-45° Doğu Meridyenleri arasındadır. Bu konumuna bağlı olarak dört mevsim yaşayan bir ülkeyiz. Mevsimlere göre insanların kıyafet seçimleri de değişmektedir.

• Yer (Mekân): Dünyanın her yerinin farklı fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri vardır. Mekânın fiziki ve beşeri özelliklerinin ortaya konması, bu unsurlar arasında etkileşimin anlaşılmasını sağlar. Böylelikle insanların mekândan nasıl etkilendiği, mekâna bağımlılık miktarı, mekândan bağımsızlaşma yöntemlerine ulaşılmış olur. Mekânın tüm coğrafi özellikleriyle tanınması, ondan ortama zarar vermeden, en iyi şekilde faydalanılmasını temin eder. Örneğin; ülkemiz dağlık, yüksek ve engebeli bir özelliktedir. Bu özellik başta iklim olmak üzere, ticaret, turizm, sanayi, tarım ve ekonomiyi etkilemektedir.

• Bölge: Coğrafyada benzer doğal, beşeri ve ekonomik özellikleri olan alanlara bölge denilmektedir. Bölge iki kısımda incelenir; Beşeri bölge ve Fiziki bölgeler. Fiziki bölgeler; yeryüzü şekilleri, iklim, doğal bitki topluluğu ve toprak özelliklerine göre oluşturulur. Beşeri-bölgeler; ekonomi, maden kaynakları, sanayi, yönetim yapısı, tarım, din, dil özelliklerine göre oluşturulur. Fiziki bölgeler uzun sürelerde değişmezken, beşeri bölgeler daha kısa sürelerde değişebilmektedir. Coğrafya, bölgelerin zamanla nasıl değiştiğini ve değişimin sebeplerini araştırır. Coğrafya yeryüzünü değişik özelliklerine göre bölgelere ayırır, bölgelerin birbirine benzer ve farklı yanlarını inceler. Zamanla oluşan değişim ile insan ve faaliyetlerine etkisini inceler. Örneğin; iklim özelliklerine göre bölgeler oluşturulabilir. Ekvatoral iklim bölgesi, Akdeniz iklim bölgesi, Çöl iklimi bölgesi, Savan iklim bölgesi gibi.
  
  
• Hareket: Yerkürede canlı, cansız tüm varlıklar için bir hareketlilik söz konusudur. İnsanlar, sular, okyanus akıntıları, bulutlar, akarsular, kıtalar, volkanlar, depremler, dağ oluşumları, bitki ve hayvanlar hızları birbirinden farklı da olsa bir hareket hailindedir. Coğrafya fiziki (doğal) ve beşeri tüm hareketleri incelemeye çalışır. Beşeri hareketlilik; İnsan, eşya ve bilginin hareketi olmak üzere üç kısımda incelenir. İnsan ve eşya ulaşım araçlarıyla taşınır. Bilginin taşınması olan haberleşme; önceleri güvercin, at arabası, telgraf, telefon, fax, televizyon ile yapılırken yakın zamanlarda bilgisayar ve uydular da kullanılmaya başlanmıştır. Tüm bahsedilen hareket türleri farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Akarsuyun akışı eğim farkı, rüzgar basınç farkı, hayvan ve bitki göçleri iklim, mevsim farklılıkları, ,insan göçü ekonomik farklılık gibi nedenlere dayanmaktadır. Coğrafya bu hareketin oluşturduğu ağı ilkeleri olan neden-sonuç, ilgi ve dağılış ilkeleri doğrultusunda inceler. Örneğin; A. Wegener, Kıtaların Kayması kuramında Dünya’nın tek parçadan oluştuğu, zaman içerisinde yer kabuğunun hareket etmesiyle kıtaların ayrıldığı ve günümüz koşullarına geldiği. Bu süreç içinde kıtalar hareket edip yer değiştirirken üzerindeki tüm unsurlarında bundan etkilendiğinden bahsetmiştir.

• Beşeri ve Fiziki Ortam İlişkisi: Fiziki ortam insanın tüm faaliyetleriyle bağlı olduğu doğal çevreyi ifade eder. Coğrafya; insanı, faaliyetlerini ve doğal çevre ile ilişkilerini inceleyerek insanın doğal ortama uyumunu araştırır. İnsan faaliyetleriyle doğal ve beşeri çevrede oluşan olumlu ve olumsuz sonuçları inceler. Sadece insanın doğaya değil, doğal çevreninde insan ve faaliyetlerine etkileri incelenir. Araştırmalar sonucunda insan, faaliyetleriyle doğaya nasıl davranması gerektiğini öğrenir, gelecekte zararına olacak faaliyetlerden uzak durur. Örneğin; insanlar varoluşlarından itibaren doğa ile bir mücadele içinde olmuşlardır. Doğayı güçleri, bilgileri ve teknolojileri seviyesine göre şekillendirmeye çalışmışlardır. Doğa da insan ve onun faaliyetlerini sınırlamış, kısıtlamış bazen de ortadan kaldırmıştır. İnsan dağları delip su getirmiş, yol açmış ama meydana gelen depremler, heyelanlar bu faaliyetleri etkilemiştir.